Назарбаев, Тоқаев, бюллетенді топтап тастау. Референдум қалай өтті?

Қарағанды облысы Теміртау қаласында № 313 учаскесінде Азаттық тілшісі "екі заңсыздыққа" куә болды.

Бастапқыда бір кабинаға екі адам кірді. Алайда кабинадан шамамен екі-үш метр жерде отырған төрт бақылаушы оған назар аударған жоқ. Жақын арада жүрген комиссия мүшелері де мән бермеді.

Азаттық тілшісі бақылаушыларға "заңсыздыққа неге назар аудармадыңыздар?" деген сұрақ қойды. Бұдан соң "Аманат" партиясының бақылаушысы екі адам кірген кабинаға жүгіріп барып, олардан бір-бірден шығуын сұрады.

Шамамен он минут өткеннен кейін жағдай қайталанды. Тағы бір кабинаға екі адам кірді. Бұл жолы да бақылаушылар мен комиссия мүшелері назар аударған жоқ. Азаттық тілшісі мұны видеоға түсіріп, бақылаушылардан "заңсыздыққа назар аудармау" себебін сұрады. Бұл жолы да "Аманат" партиясынан келген бақылаушы кабинаға жүгіріп барып, екі адамның бір кабинада дауыс беруіне болмайтынын ескертті. Қалған үш бақылаушы орындарынан қозғалмады.

Осы оқиғадан кейін кабиналардың маңына комиссия төрайымы Юлия Иванец келіп, процесті өзі бақылай бастады.

Дауыс берген азаматтардың кейбірі бюллетендегі жазулардың тым ұсақтығына шағымданды. "Ұсынылып отырған түзетулерге жеке-жеке дауыс беру керек пе әлде бәріне бірден дауыс береміз бе" деп те сұрағандар болды.

Аталған учаскеге 2 392 адам тіркелген. Учаскеге адам көп келген жоқ. Орталық референдум комиссиясының мәліметінше, Қарағанды облысында дауыс беруге құқығы бар азаматтардың 61 пайызы референдумға қатысқан.

Нұр-Сұлтандағы референдумға бақылау жасап жатқан «Еркіндік қанаты» қоғамдық қоры №155 учаскеде координаторы Ақжол Маликовке шабуыл жасалғанын хабарлады.

«Ақжол учаскеге келіп, заң бұзушылықты, яғни сайлаушыны қосымша тізімге заңсыз қосқан сәтті көрген. Комиссия төрағасы заң бұзушылық актісіне қол қоюдан бас тартқан. Ал учаскеде жүрген ер адам біздің координаторымызбен сөзге келіп қалып, кейін оны күштеп сыртқа шығармаө болған. Бақылау тобының тағы бір координаторы Евгений Соловьев сол жерге полиция шақырған» деп жазды «Еркіндік қанаты» инстаграм парақшасында.

Қоғамдық қор биліктен «Еркіндік қанатының» бақылаушылары мен координаторларына қысым жасамауды, референдумдағы тәуелсіз бақылаушыларға кедергі келтірмеуді талап етебі.

«Еркіндік қанаты» учаскелер ашылғаны мынандай заң бұзушылықтарды тіркегенін хабарлады:

• Бақылаушылардың бақылау жасауына кедергі келтіру;
• Фото-видео түсіруге кедергі;
• Құпия дауыс беру процесін бұзу, яғни дауыс беру кабинкасының маңына камера орнату.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев елден заңсыз шығарылған қаражатты қайтару бойынша комиссия құрды. Билік бұл хабарламаны 5 маусымда – елде Тоқаев бастамасы бойынша Конституцияға түзету енгізу бойынша референдум өтіп жатқан кезде таратты.

Көптеген сарапшы референдумды келесі президент сайлауы алдындағы (2024 жыл) дайындық жұмыстары деп бағалайды. Тоқаев ол кезде екінші мерзімге сайлануы мүмкін. Референдумды бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаевқа берілген артықшылықтардан арылу талпынысы деп бағалайтындар да бар.

Бас прокурор жетекшілік ететін ведомствоаралық комиссияның мақсаты Ақорданың түсіндіруінше, шетелге заңсыз шығарылған Қазақстан азаматтарының қаржысын қайтару бойынша "кешенді жұмыс жүргізу".

Тоқаев ақпан айындағы үкімет отырысында шетелге шығарылған заңсыз қаражат туралы айтқан. Алайда ол кімнің қанша ақшаны заңсыз шетелге әкеткенін айтпаған.

Оның алдында бірнеше күн бұрын мәжіліске "Ақ жол" атынан сайланған депутат Мақсат Раманқұлов Tax justice network ұйымының дерегіне сүйене отырып, кейінгі 25 жыл ішінде Қазақстаннан шамамен 140-160 млрд доллар офшорға әкетілген деп мәлімдеген. Кей сарапшылар елден заңсыз шығарылған ақша көлемі одан да көп болуы мүмкін деп болжаған.

21 қаңтарда ірі бизнес өкілдерімен кездесу кезінде президент Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан байлығының жартысынан астамы 162 адамның қолында, ал Қазақстан халқының жартысының ай сайынғы кірісі 50 мың теңгеден аспайды" деп "жағдайды дереу өзгерту" қажеттігін айтқан.

Мамыр айында Еуропа салық обсерваториясы (салықтан жалтару және ақшаны жымқыру мәселесімен айналысатын ұйым) Дубайда 1150 қазақстандық құны 1,018 млрд болатын 2694 түрлі нысанға ие екенін айтқан.