Астана полицейлері жұмыс істемейтін электронды аудармашы-сөздікті шығарды деген күдікпен шенеунікті іздеп жатқанда, Алматыда ресейліктер осыған ұқсас заңды өнімді жұртқа таныстырып, оны саудаға шығарды.
ШЕНЕУНІККЕ СЫРТТАЙ АЙЫП ТАҒЫЛЫП, ІЗДЕУ ЖАРИЯЛАНДЫ
Қаржы полицейлері, 27-ші мамырда, тағы бір бұрынғы шенеунікке қатысты қылмыстық іс қозғағаны туралы мәлімдеді. Мәдениет және ақпарат министрлігі Тіл жөніндегі комитетінің бұрынғы төрағасы Ерден Қажыбек қызметтік өкілеттігін асыра пайдаланып, қазақша-ағылшынша-орысша онлайн аудармашы-сөздікті шығаруға бюджеттен бөлінген қаржыны жымқырған деген күдікке ілінді.
Ол аудармашы-сөздік бүгінде жұмыс істемейді және пайдаланылмайды. Бұл істің тарихы 2007 жылдан бастау алады. Сол кезде Мәдениет және ақпарат министрлігі (МАМ) Ерден Қажыбекке үш тілді сөздік шығару туралы тапсырма береді. Заманға сай электронды сөздік шығарудың қажеттілігі жайында ол кездері жоғары мінберлерден талай рет айтылған болатын.
Сол кезде, «2007 жылдың тамыз айында Ерден Қажыбек, МАМ-ның Тіл жөніндегі комитетінің төрағасы болып тұрған кезінде, электронды аудармашыны жасау туралы әлі атқарылмаған үш актіге қол қойып, оның ақысын жүз пайызға төлеген» деп мәлімдеді 27 мамыр күні Астанада өткен брифингте Экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмыстармен күрес жөніндегі агенттіктің (Қаржы полициясы) ресми өкілі Мұрат Жұманбай.
Кейінірек, 20 министрлік пен ұлттық компаниялардың, сонымен бірге мемлекеттік тілді дамыту жөніндегі 12 мемлекеттік мекеменің шағымдарын тексерген тергеу органдары үш тілді аудармашының шындығында мүлдем жұмыс істемейтіндігін анықтапты.
– Мемлекетке келтірілген шығын көлемі, алдын ала есептеулер бойынша, 65 миллион теңге (430 мың доллардай) шамасында. Айыпталушыға іздеу жарияланды. Қазіргі уақытта оны іздестірудеміз, – деп мәлімдеді журналистерге қаржы полициясының өкілі.
Бұрынғы шенеунік елде ме, жоқ әлде қашып, шетел асып кетті ме? Бұл сұрақтарға Мұрат Жұманбай жауап бере алмады. Ол тек «іздеу жұмыстары барлық бағыттарда жүргізілуде» деп мәлімдеді.
Комитеттің бұрынғы төрағасына қатысты қылмыстық іс жақында ғана қозғалыпты. Бірақ оған сырттай айып тағылып қойды, деп атап көрсетті қаржы полициясының ресми өкілі.
«...БЮДЖЕТКЕ НЕДӘУІР ҚАРЖЫҒА ТҮСТІ!»
Тергеушілер Ерден Қажыбек миллиондаған ақша тапқан деген болжам жасағанымен, әлгі электронды өнімнің қанша тұратындығын қаржы полициясындағылар нақтылап айтқан жоқ.
Алайда, 2007 жылдың қараша айында «Рахат» телеарнасына берген сұхбатында Ерден Қажыбек іс жүргізуді қазақ тіліне аударудың автоматтандырылған жүйесі (бұл сөздік сол кезде солай аталатын) «... бюджетке недәуір қаржыға түсті!» деп мәлімдеген болатын.
Сол кезде қыруар қаржы жұмсалып жатқан мұндай сөздіктің қажеттілігі туралы академик, филология ғылымдарының докторы Ерден Қажыбек «Экспресс К» газетіне былай деген еді:
«Көптеген қазақтар өз фамилияларын ана тілінде дұрыс жаза алмайды. Ал, ғалымдар қазақша диссертация қорғай алмай, тіл мамандары орысша ғылыми терминдерге сай аудармаларды таба алмауда!»
Сол кезде ол жаңа технологиялар «қазақ тілін дамытуға бөлінген қыруар мемлекеттік инвестициялардың» арқасында енгізілуде деп мақтанышпен айтқан еді.
АҚША ТАБУ КЕРЕК, БІРАҚ – ЗАҢДЫ ТҮРДЕ
Қаржы полициясы бұрынғы жоғары дәрежелі шенеуніктің әрекетін әшкерелеп жатқанда кезде Алматыда орысша-қазақша, қазақша-орысша электронды сөздіктің алғашқы нұсқасының тұсаукесері өтті.
Ең қызықтысы, дәл осындай тауарды Қазақстанда Мәдениет және ақпарат министрлігінің шенеуніктері қолға алып жатқан кезде бұл өнімді ресейліктер жасап шығарған. Отандық электронды сөздікті жарыққа шығару мәселесі 2007 жылғы шілде айында өткен үкімет отырысында арнайы қаулымен бекітілгенін сөз арасында айта кету керек.
Сөздікті жасаған ресейлік компанияның бас директоры Григорий Липичтің айтуынша: «арнайы қазақ нұсқасы үшін 2007-2008 жылдары шыққан қазіргі қазақ тілінің жеті сөздігі даярланған. Онда үлкен орысша-қазақша экономикалық сөздік, бизнес-сөздіктер бар. Пайдаланушы өз қалауы бойынша қажетті тақырыптағы сөздікті таңдай алады».
Ресейлік өнім кез-келген тақырыптағы мәтінді қазақшадан орысшаға, орысшадан қазақшаға және орысшадан 10 шет тілдеріне жылдам аударады. Олардың қатарында: ағылшын, неміс, француз, итальян, испан, португал, қытай, түрік, украин және латын тілдері бар.
Бұл жерде аудармашы-сөздіктің ресейлік нұсқасының ауторлары тегін жұмыс істегісі келмейтіндіктерін жасырған жоқ. Олардың мақсаты – заңды түрде ақша табу, сондықтан бұл өнім – коммерциялық тауар. Алматыда өткен электронды сөздіктің тұсаукесеріне қатысып, онымен танысқан жұртқа бұл тауардың болжамды бағасы да ашық түрде айтылды.
БҰЛ АЙЛА-ШАРҒЫЛАР ЕРТІСБАЕВТЫҢ КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ АСҚАН БОЛУЫ МҮМКІН
Ал жұмыс істемей тұрған қазақстандық нұсқаға келсек, қаржы полициясындағылар бұл жұмыспен кімнің айналысқанын, МАМ Тіл комитетінің бұрынғы төрағасы Ерден Қажыбектен бөлек бұл қылмыстық іске қанша адамның тартылғаны туралы ешнәрсе айтқан жоқ.
Бір нәрсе айқын. Бүгінде қаржы полицейлері Ерден Қажыбекті айыптап отырған айла-шарғылар Мәдениет және ақпарат министрлігін Ермұхамет Ертісбаев басқарып тұрған кезде болған.
Қылмыстық істің қозғалғаны жария болған соң, Астананың билік маңындағылар қазірде іздеу жарияланған Ерден Қажыбектің сол кезде Мәдениет және ақпарат министрі болған Ермұхамет Ертісбаевқа қазақ тілінен сабақ бергені жайлы айта бастады.
Бүгінде Қазақстан президентінің кеңесшісі қызметінде отырған Ермұхамет Ертісбаевтың соншама мықты болмаса да қазақша біршама тәуір сөйлеуі үшін Ерден Қажыбек біраз нәтижеге қол жеткізген екен. Мемлекет қаржысын жеке мүддесіне пайдалану ісіндегі сияқты. Алайда, соңғысын тергеу органдары әлі дәлелдеуі керек.
МҰХТАР ШАХАНОВ: «...БҮГІНДЕ КІМ ҰРЛАМАЙ ЖАТЫР?»
Мәдениет және ақпарат министрлігі Тіл жөніндегі комитетінің бұрынғы төрағасы Ерден Қажыбекке бюджет қаржысын жымқырғаны үшін іздеу жарияланғаны туралы хабарды белгілі ақын Мұхтар Шаханов ауруханада жатып естіді.
Бұл жайында ол Азаттық радиосынан білді. Бұрынғы депутат біршама таңданыс білдірді. Ерден Қажыбекті жақсы танитын Мұхтар Шаханов оны парасатты адам деп бағалады.
– Тіл комитетінің төрағасы болып тұрған кезеңінде ол мемлекеттік тілді дамыту мен насихаттауға қатысты көптеген пайдалы іс істеді. Депутат кезімде бұл мақсатқа қыруар қаржы бөлінгенін білемін. Бірақ, нәтижесі де көзге көрініп тұрды. Мен қылмыстық істің егжей-тегжейін білмеймін. Сондықтан, ол ақша ұрлады ма, жоқ па айта алмаймын. Екінші жағынан алып қарасақ, бүгінде кім ұрламай жатыр? Қажет болса, бүгінде кез-келген шенеунікті жауапқа тартуға болады, – дейді Мұхтар Шаханов.