Астанада Нұрсұлтан Назарбаев ел ордасын «көшіруге қатысты» қойылымды тамашалады. Кезінде Сталиннің есімін қойылымдарда атау өз алдына, тіпті, оның есімін Айға беру туралы ұсыныс жасалған еді. Бір ғана көрерменнің театры жалғасып жатыр.
АТБАС БҰРШАҚТАН ЖАСАЛАТЫН СУРЕТТЕРДІҢ ЗАМАНЫ ӨТЕ ҚОЙМАПТЫ
Кілең жасампаз жиналып, Нұрсұлтан Назарбаевтың туған күніне арнайы қойылым тарту етті. Бұл жайт жазылмаған ережені тағы бір рет дәлелдеді: адам жасайтын нәрсені бір де бір бюрократиялық машина билеп-төстей алмайды.
Астанадағы президенттің мәдени орталығының сахнасында «Бәйтерек» қойылымы көрсетілді. Режиссер Мырзатай Жолдасбеков (орталықтың директоры да, пьесаның авторы да өзі) қойылымды «ел ордасының Алматыдан Ақмола қаласына көшуі тақырыбына байланысты» деп түсіндірді.
Бұл сөз бейне бір көштің басшысы немесе ірі сән комбинатының жетекшісінің аузынан шыққан секілді. Бірақ, менің осы кекесінім сахнада болған көріністердің қасында түкке алғысыз болып қалады.
Шамасы, бұл Қазақстанның жаңа саяси тарихында Нұрсұлтан Назарбаевтың өз сыңарын ел көзіне алғаш рет көрсетуі шығар. «Астана көшіндегі» бас кейіпкердің ролін Қуандық Қыстақбаев ойнады.
Мінеки, осындай бір қарапайым жандар туралы қарапайым оқиға ортамызда және бүгін болып жатыр. Сол мезетте, тура осыған ұқсас бірдеңе оқығаным ойыма оралды. Көп ұзамай сол мәтінді тауып алдым. Ол тұсын бұрынырақта жатқа білетінмін.
«Сәкіде адам жатты, оның бейнесі талай-талай мүсінмен, майлы бояумен, акварельмен, гуашпен сепиамен кескінделген, суреті көмірмен, бормен, кірпіш кесегімен салынған, жол жиегіндегі қиыршық тастармен, теңіз бақалшақтарымен, ванна тақталарымен, бидай дәндерімен және атбас бұршақтарымен бейнеленген, оның кескіні сүйектен де ойылған, шөппен де өсірілген, кілемге де түсірілген, ұшақтармен де құралған, кинотаспаға да түсірілген — жер шарының үш миллиард жыл өмірінде ешкім ешқашан мұндай құрмет көрген емес…»
Бұл Нұрсұлтан Әбішұлы жайында емес екені барлығына дерлік түсінікті шығар. Бұл, әрине, Солженицынның «В круге первом» шығармасының Сталин туралы тарауы.
«Бәйтерек» пьесасында әңгіме басқаша. Мәскеу мемлекеттік университетінің қазақстандық филиалының директоры Александр Сидорович (көшкен астананың мәдени ортасындағы ірі тұлға) айтқандай, қойылымда Нұрсұлтан Әбішұлының рухани әлемі мен рухани тамыры сәтті суреттелген.
Бірақ, Александр Солженицынның ойын соңына дейін жеткізу керек. Оның уытты сөздері былай жалғасады:
«...Ол адамның есімін газеттер тілге тиек етті... мыңдаған дикторлар атады... баяндамашылар сөз басында да, сөз соңында да айтты... Ол адамның аты тұтқындардың іскен қызыл иектерінде пісірілді. Оның есімі көптеген алаңдарға, көшелерге және даңғылдарға, сарай, университет, мектеп, санаторий, тау жоталары... зауыттар, шахталар... етік артельдеріне, бала бақшаларға берілді және бір топ журналистер Еділ мен Айға да оның есімін беру туралы ұсыныс жасады...»
Уақыт жылжып өтіп жатыр. Анығырақ айтқанда, ол заман өтіп кетті. Ендігі жерде сарайдағы салт-сана басқаша болу керек еді, алайда, ескілік барлығына бірдей, барлық нәрседе де өз табын жоғалтпапты.
ПРЕЗИДЕНТТІҢ ДРАМАТУРГТЕРГЕ АРТҚАН ӨКПЕ-НАЗЫ
Президенттің өзін қойылымға келуге қалай көндіргендерін білу қиын. Әйтеуір, жылдар бойы ести-ести құлағы сарсыған жағымпаздардың сөзі емес шығар. Өйткені, оның бұрынғы күйеу баласы, ал бүгінде шетел асқан қашқын Рахат Әлиевтің айтуынша, Нұрсұлтан Әбішұлы өзін мадақтаушыларға еш сенбейді.
Ана байғұстар болса, өздерін тоқтата алмай қиналуда. Құлдық бірдеңе оларды қожайындарына қарай жетелейді де тұрады. Мұны «Бәйтерек» қойылымын жасағандар да өз шығармасы арқылы мойындап отыр. Олар мұның жасырыла қоймайтын жиіркенішті бетпердесін байқамайды.
Әңгіме өзінің аңғалдығымен және шығармашылық қабылдаудың бейкүнәлігімен елжіретеді.
Оның нобайы мынау: мәдениет қайраткерлерімен кезекті кездесулердің бірінде Нұрсұлтан Әбішұлы достық назбен жергілікті драматургиялық элитаға: «Өмірден кеш қалдыңдар, тарихи оқиғаларды суреттеп, үлгере алмай жатырсыңдар», – деп тигізіп айтқан болатын.
«Тәуелсіздіктің мына 18 жылы деген — нағыз, прозада да, өлеңде де қабат-қабат кітап жазатын тақырып. Ел ордасын Астанаға көшіруде қаншама драматизм бар...»
Бұл наз әуелі өлеңмен өтелді. Несіпбек Айтұлы поэма жазды, ал, оның желісі бойынша пьеса жазу – техникалық қана жұмыс еді.
Шеберді де алыстан іздеудің қажеті болмады. Ол жақыннан табыла кетті – Астанадағы президенттің мәдени орталығында директорлық қызметте отырған. Былайша айтқанда, барлығы да отбасының ішінен табылды.
ҚОЙЫЛЫМ НАЗАРБАЕВҚА ҰНАДЫ
Ал, Мырзатай Жолдасбеков астананы көшіру және «Бәйтерек» қойылымы жөніндегі алабұртқан қуанышын жасырмайды. Бірақ, режиссер бәрінен бұрын қойылымның Нұрсұлтан Әбішұлының өзіне ұнағанына ерекше қуанышты. Президенттің сахналық сыңары Қуандық Қыстақбаевтың қуанышы да одан артық болмаса, кем емес.
Дәл осы жерде әлгінде айтылғандай, өзіне қатысты мақтау-мадақтауларды президенттің аза бойы қаза болып қабылдайтынын тағы да бір еске сала кеткен жөн болар.
Кім біледі, астананы көшіріп жіберген адамның сарайында нендей қиындықтар туарын. Кекесінге келгенде шек білмейтін әлгі Рахат Әлиев Нұрсұлтан Назарбаевтың Алматыдан шөлейт далаға көшуін қашуға балап, өз долбарын тықпалайды.
Шекараның сыртында жатқан Рахат Әлиев астыртын-партизандық қапталдан улы оқ атып, президент алматылықтардан қорқады дегенге саяды. Ал, Алматы жұрты одан айтарлықтай қорықпайтын және үнемі көшеге шығып бой көрсетуге даяр тұратын көрінеді.
Осының дәлелі іспеттес Прохожий деген бүркеншек атты әлдебір алматылық «Almanews» сайтында «Бәйтерек» қойылымы жөнінде мынадай лебіз білдірді:
«Мен бас қолбасшының орнында болсам... не дегенмен классиканы қарап, оқып шығар едім. Бірақ, ештеңе етпес, күндердің күнінде шаруадан қолы босайтын уақыт та келер. Никита Сергеевич немесе Михаил Сергеевичке ұқсап Достоевскийді қайта оқып шығады әлі. Қой, мен не деп кеттім, Құдай-ау…»
(Мақалада журналист Александр Народецкийдің жеке көзқарасы білдірілген, ол Азаттық радиосының ұстанымымен сәйкес келмеуі де мүмкін).