КҮТПЕГЕН ЕСКЕРТУ
Шектеу 2017 жылдың басынан бері іске қосылған. Қырғызстанның ресми органдары Қазақстан ауыл шаруашылығы министрі орынбасарынан тиісті хатты қаңтардың 3-і күні алған. Хатта ветеринарлық бақылау мен қадағалауға жататын өнімдерді тек теміржол көлігімен ғана тасымалдауға болады деп хабарланған. Қазақстан бұл шешімін 2010 жылы қабылданған Кеден одағы шешімімен түсіндірген.
Қырғызстанның мемлекеттік ветеринарлық және фитосанитарлық қауіпсіздік инспекциясы директоры Қалысбек Жұмақанов Қазақстан тарапынан мұндай хат күтпегенін жасырмайды. Оның сөзінше, көрші елдің талабы ЕАЭО аясында мақұлданған уағдаластықтар мен екі жақты бекітілген кей келісімдерге қайшы.
- Бұл шешім Қырғызстан Еуразия экономика одағына (ЕАЭО - ред.) қосылған кезде қол қойған келісімге қайшы. Қазір әлгі хат қандай себеппен жолданғанын анықтап жатырмыз. Әзірше шекарадан тауар өткізуге шектеу жоқ, - дейді ол.
Бұған қоса, Жұмақанов Қазақстанмен бұл мәселе дипломатиялық жолдар арқылы да анықталып жатқанын айтады.
Қазақстан шекарасы арқылы тауар шынымен кедергісіз өтіп жатыр. Мұны жүк тасымалдаушылар да растайды. Олардың бірі Ақылбек Алдабергеновтің сөзінше, жүк тасымалдаушыларға Қазақстанның жаңа талабы жайлы ескертпеген.
- Бізге ешкім ештеңе ескерткен жоқ. Бәрін заңға сай ресімдеп, салық төлесең, шекарадан өте беруге болады. Қару-жарақ пен есірткіні заңсыз алып өтпесең болды. Қалғанының бәрін шекарадан заң аясында өткізеді, - дейді кәсіпкер.
Бірақ Қазақстан арқылы өткізуге болмайтын тауарлар бар, мысалы тамақ өнімдері. ЕАЭО-ға кіргеннен кейін өз өнімдерін Ресей, Қазақстан, Беларусь және Арменияға кедергісіз өткізу үшін Қырғызстанның 15 кәсіпорны ғана сертификат алған.
ТЕМІРЖОЛМЕН ТАСУ ҚЫМБАТҚА ТҮСЕДІ
Әлгі компаниялар өнімдерін Қазақстан территориясы арқылы жеткізіп жүрген. Олардың пікірінше, егер Қазақстан талабы күшіне енсе, тауар өткізуде көп қиындықтар туады. Мысалы, кәсіпкер Райымбек Жұманов теміржолмен тауар тасымалдау компаниялардың шығынын көбейтетінін айтады.
- Өнімімізді теміржолмен тасу қымбатқа түседі. Бізге КамАЗ-дардан қолайлы ештеңе жоқ. Тауарыңды вагонға дейін көлікпен жеткізуің керек, ал кейін оны түсіріп, тиісті орынға жеткізгенше көп шығынданасың. Жүк көліктері тауарды өндірген орнынан алып кетіп, базарға тіке апарады, - дейді ол.
Кей сарапшылар ЕАЭО келісімі аясында Қырғызстан өз мүддесін қорғай алмай отыр деп есептейді. Ертеректе Қазақстан Қырғызстаннан көкөніс өнімдерін кедергісіз өткізуге уәде берген, бірақ іс жүзінде олай болмай шыққан. Қазақстан «құрт табылды» деген уәжбен картофельді өткізбей қойған болатын. Бірақ Қырғызстанның ауыл шаруашылық өнімдері ЕАЭО стандарттарына сәйкес емес деген де пікір бар.
ЕАЭО АЯСЫНДАҒЫ КЕДЕРГІЛЕР
Жогорку Кенештің бұрынғы депутаты Раушан Жиенбеков Қырғызстан өнімдерін Қазақстан арқылы өткізуге тыйым салудың үш себебін атайды:
- Бір адамның дара билігі орнаған елде әдетте заңдар жұмыс істемейді. Екіжақты қабылданған заңдар да, көпжақты заңдар да орындалмайды. Мұндай елдерде жеке адамның пікірі мемлекет мүддесінен, ал кейде тіпті екі елдің саяси және экономикалық мүдделерінен жоғары тұрады. Сондықтан олар (Қазақстанды айтады – ред.) келісімді кез келген уақытта тоқтатып тастай алады. Екіншіден, Қазақстан немесе Ресей біздің елді де, еліміздің басшыларын да өздеріне тең көрмейді. Үшіншіден, Қырғызстанның ауыл шаруашылығы өнімдері Еуразия экономика одағы стандарттарына сай емес. Бұл - басшылардың кінәсі, - дейді ол.
Жиенбеков тауарды теміржолмен тасымалдау талабы - пайда көргісі келетін әлдебір саяси топтардың ұсынысы болуы мүмкін деп болжайды.
ЕАЭО-ға қосылғаннан кейін Қырғызстан мен Қазақстан арасында біраз келіспеушіліктер болған. Мысалы, Қазақстан шекарасындағы ветеринарлық бақылауды әлі күнге дейін алмай отыр.
Азаттықтың Қырғыз қызметінің тілшісі Зайырбек Ажыматовтың мақаласы орыс тілінен аударылды.