Ұлжан Сапарханова былтыр Шығыс Қазақстан облысындағы Жаңаталап ауылынан Алматыға көшіп келген. Ол жұмыс іздеп, әрі балаларының жоғары білім алуы үшін қалаға қоныс аударуға мәжбүр болғанын айтады.
«Ауылдың қысы суық. Малмен ғана жан бағуға болады. Жаз басталса, шөп деп жүгіресің, қыста отын дейсің. Балалардың көретіні айналдырған үш телеарна. Сондықтан қолда бар малымызды сатып, Алматыға көшіп келдік. Пәтер жалдап тұрсақ та, балалар жақсы мектепке барып, интернет пайдаланып, түрлі үйірмелерге барып жүр. Қалаға келуіміз балалармыздың дамуына да жақсы болды. Жолдасым екеуміз тұрақты жұмыс таптық» дейді ол.
ЖАППАЙ ҚАЛАҒА КӨШУ
Ұлжан сияқты ауылдан қалаға көшіп жатқан халықтың саны Қазақстанда күрт көбейген. Ресми статистика бойынша, биылғы қаңтар-маусым айларында-ақ 25 мыңнан астам қазақстандық ауылдан қалаға көшкен.
Ауыл халқының азайып бара жатқанын парламент отырыстарында жиі айтып жүрген парламент мәжілісінің депутаты Нұртай Сабильяновтың есебінше, кейінгі жылы Оңтүстік Қазақстан облысындағы ауылдардан 6,4 мың, Жамбыл облысы ауылдарынан 2,8 мың, Шығыс Қазақстан облысынан 2,7 мың адам қалаға көшіп кеткен. Маңғыстау облысындағы ауылдардың халқы 2,4 мыңға, Қостанай мен Солтүстік Қазақстан облыстарының ауылдарында адам саны 2,3 мыңға азайған.
Мектепке жиналып жатқан ауыл балалары. (Көрнекі сурет)
Депутат қыркүйектің 8-і күні Астанадағы орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте «Соңғы бес жылда Шығыс Қазақстанда 70 мектеп жабылған. Демек 70 жуық елдімекен иесіз қалды деген сөз. Бұл мәселені жедел түрде қолға алу керек. Мәселенің бір шешімі - мемлекет оралмандарды ауылды жерлерге көшіріп, сол аймақтарды дамыту керек. Көшіп барған оралмандарға мемлекет көмектескені жөн» деп мәлімдеген еді.
Әлеуметтанушы Гүлсара Қадірова депутат Нұртай Сабильяновтың ауылдарды жаппай қалпына келтіру туралы сөзімен келіспейді. Оның пайымдауынша, кез келген азамат өркениетті қоғамда өмір сүруге құқылы.
«Ауыл халқында таңдау жоқ. Дүкен аз, бір аурухана, бір мектеп. Сондықтан ауыл халқы көмбіс өмірге үйреніп кеткен. Қазақстан үкіметі болашағы жоқ ауылдардың халқын қалаға көшіріп, оларға жағдай жасаса, бюджетке өте тиімді. Облыс, аудан орталығынан шалғай жатқан ауылдың халқы жылдам интернет, жылдам ақпарат алуы қиын. Сондықтан Совет Одағы кезінде совхоз, колхоз болған, кейін ауылға айналған шалғай ауылдардың халқын қалаға көшіруге мемлекет мүдделі болуы керек. Ауыл жастарының өркениетке ілесуіне де кедергі қоймаған жөн» дейді әлеуметтанушы Азаттық тілшісіне.
«ШАҒЫН ҚАЛАЛАРҒА ЖҮЙЕЛІ ТҮРДЕ КӨШІРУГЕ БОЛАДЫ»
Ұлжан Сапарханова сияқты біліктілігі жарап ірі қаладан жұмыс пен баспана тапқандардан бөлек, материалдық жағдайын жақсарту үшін көшіп кетіп, бірақ тұрмысы ауылдағы жағдайынан да нашарлай түскендер де баршылық.
Базарда арба сүйреген жұмыскер. (Көрнекі сурет)
Мысалы Дархан есімді азамат үш жыл бұрын Қызылорда облысындағы Жаңажол ауылынан Алматыға көшіп келген. Содан бері тұрақты жұмысы жоқ, жазда қауын-қарбыз сатса, қыста көше сыпырып, ақша табады.
«Жолдасым және төрт баламмен Алматының сыртындағы Айнабұлақ ауданында екі бөлмелі саяжайды жалдап тұрамыз. Жолдасымның жұмыс істеуге мүмкіндігі жоқ. Алматыға келгелі күзетші, құрылысшы, көше сыпырушы да болдым. Қала сыртындағы шаруашылықта да мал бақтым. Тұрақты жұмыс таба алмадым. Қазір тапқаным бір айдан бір айға жетпейді» дейді ол.
Дархан сияқты біліксіз ауыл тұрғындарының ірі қалаға жаппай көшуін экономика үшін тиімді жолмен басқаша ұйымдастыруға шақыратындар да бар. Ауыл халқын тек Алматы сияқты ірі қалаларға емес, шағын қалаларға көшіру арқылы сол аймақтардың экономикасын дамытуға болады деп есептейтін сарапшылардың бірі – саясаттанушы Әзімбай Ғали.
«Өндіріс күштерін тиімді орналастыру жағын қайта қарау керек. Әрине, депутаттардың ауыл халқының азаюына алаңдауы орынды. Ол жаққа оралмандарды көшіру арқылы дамытуға болады. Бірақ оралмандарға үкімет жағдай жасауы тиіс. Бір шетінен ауыл жойылып бара жатыр деп айта беруге болмайды. Қазір қазақтың алтын бесігі – қала. Халықтың жұмыс орындары бар, өркениетті аймаққа ұмтылуы заңды. Оған шектеу қоя алмаймыз. Қазақстанға ауыл халқын шағын қалаларға көшіру арқылы ондағы экономиканы да дамытуына болады» дейді сарапшы Азаттыққа.
Нұрлы көш бағдарламасы бойынша Өскемен маңынан оралмандарға арнап салынған "Шығыс" ауылы. (Көрнекі сурет)
Әзірше ішкі миграцияның жүйесіз жүріп жатқанын билік те мойындайды. Қазақстан президентінің кеңесшісі Ербол Орынбаев жыл басында орталық коммуникация қызметіндегі брифингінде «Қазақстанда қазір көші-қон жүйесіз жүруде. Ауыл халқы Астана, Алматы және Алматы облысына көп көшіп жатыр. Алдағы 20 жылда Қазақстанда урбанизация көлемі тағы 10 пайызға өсуі мүмкін» деп мәлімдеген еді.
Алматы қаласы жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының өкілі Лаура Әбжанова жаппай Алматыға көшкен ауыл халқының әлеуметтік бейімделуі мен жұмыс табуы үшін іс-шаралар қарастырылғанын айтады.
«Алматыдағы сегіз ауданда жұмыспен қамту орталығы бар. Кез келген азамат сол бөлімге барып, тіркеуге тұрады. Сол жерде мамандар ол кісімен жұмыс жасайды. Алматыны дамыту бағдарламасы аясында қалаға келген азаматтарды тұрақты жұмысқа орналастыру, қоғамдық жұмыстарға тарту, біліктілігін көтеру, жастарды практикаға жіберу жұмыстары жүргізіліп жатыр» деді маман.
Статистика агенттігінің дерегі бойынша, Қазақстан халқының 56 пайызы қалада, 44 пайызы ауылда тұрады.