"Бір үйді су алса да үлкен қайғы, ал қазір жарты миллион адамның өмірі қыл үстінде тұр" деді мәжіліс депутаты Сергей Пономарев 27 наурызда үкімет мүшелеріне су тасқынына байланысты жолдаған депутаттық сауалында. Ол үкімет пен әкімдіктерді көктемгі табиғи апатқа дайын емес деп сынады.
Ал агросарапшы Кирилл Павлов "Қазақстанда су тапшы дегенді айғай салып айтамыз, бірақ көктемде топан судан зардап шегеміз. Яғни суды басқаруды, сақтауды үйрене алмай келеміз", – деді Азаттық тілшісіне.
Қарғын су елдің көп бөлігіндегі жұртқа материалдық шығын келтіріп жатыр. Тасқын неге жыл сайын қайталанады? Билік өткен жылдардан сабақ алды ма? Үкімет апаттың алдын алып, шығынды азайту үшін барлық шараны уақтылы қолданып жатыр ма?
ОН ОБЛЫСТЫ СУ БАСТЫ, ҮШ АДАМ ЖОҒАЛДЫ
Қазақстан үкіметінің 28 наурыз түске дейінгі мәліметі бойынша, әр аймақта 100-ден астам тасқын тіркеліп, 297 үй су астында қалды. 18 жолды су шайып, екі көпір бұзылды. Әзірге аймақтарда келтірілген материалдық шығынның мөлшері айтылған жоқ.
Төтенше жағдайлар министрлігі Ақтөбе, Ақмола, Атырау, Қостанай, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ұлытау, Қарағанды, Павлодар және Абай облыстарына қауіп төніп тұрғанын хабарлады.
27 наурыздағы мәліметке сүйенсек, 1431 адам эвакуацияланған, оның 312-сі – бала. Кейбір аумақта тұрғындар қауіпсіз жерге тікұшақпен жеткізілген.
Төтенше жағдайлар министрлігі Қостанай облысының Жаңақала, Екідің, Ақкісі, Қызылжұлдыз ауылдары және тоғыз қыстақтың тұрғындары Арқалық қаласының эвакуация пунктеріне жеткізілді деп мәлімдеді.
Алайда Ақмола облысы Целиноград ауданына қарасты 20 мыңнан аса адам тұратын Қоянды ауылының кейбір тұрғыны жергілікті биліктің тасқын салдарын жою жұмыстарына риза емес екенін білдірді. Халық әкімдік қыстай жауған қар уақытылы шығармады, су арнасын бұруға техника жеткіліксіз дегенді айтады. Ал ауыл әкімдігі сынға келіспей, қар шығарылған дейді. Ақмола облыстық төтенше жағдайлар департаментінің өкілдері Азаттық тілшісіне үйлерге кірген суды сорып шығарғанмен, кәріз құбыры жоқ екенін, ауылды судан тазартуға бір апта керегін айтты.
Тасқын қатты болып жатқан тағы бір аймақ – Ақтөбе облысының Қобда ауылында еріген қар суын сору және азаматтарды эвакуациялау жүргізіліп жатқаны хабарланды.
Сонымен бірге басқа да өңірлерде құтқару жұмыстарына төтенше жағдай қызметкерлері мен әскери адамдар жұмылдырылған.
Өңір-өңірде су деңгейі көтеріліп жатқан тұста Абай облысында үш адам жоғалып кеткені мәлім болды. 26 наурызда Аягөз ауданы Қарағаш ауылының екі тұрғыны Борлы өзенінен трактормен өтіп бара жатқан кезде суға батып, із-түссіз кеткен. Шаруа қожалығынан ауылға бара жатқан олар көктемде деңгейі көтерілген өзеннен өтпекші болған. Құтқарушылар жоғалған адамдарды іздестіріп жатыр. Бірақ ресми органдар бұл оқиғаны тасқынмен байланыстырмайды.
Осы ауданда 23 наурыздан бері тағы бір ер адам іздестіріліп жатыр. Алдын ала болжам бойынша, ол Аягөз өзенінен өтпек болған кезде аттан жығылып, суға батып кеткен.
Көктемгі қарғын су төтенше жағдай жариялауға мәжбүр етті
"БІЗ СУДЫҢ ҚАДІРІН БІЛГЕН ЕМЕСПІЗ"
Мәжіліс депутаты Сергей Пономаревтің айтуынша, биыл қыста қар мол түсіп, кей аймақта қалыңдығы екі метрге жетті, яғни тасқын болатыны анық еді, бірақ үкімет пен әкімдіктер апаттың алдын алуға дайын болмады. Депутат өңірлердегі гидротехникалық құрылыстар тозған және қараусыз қалған дейді.
"Тап қазір 217 елді мекенді су басу қаупі төніп тұр. Онда 86 мыңнан аса үй бар. Бір үйді су алса да үлкен қайғы, ал қазір жарты миллион адамның тағдыры қыл үстінде тұр. Мына жағдай жүйелі дайындық жоқтығынан болып жатыр. Гидротехникалық құрылыстар әрдайым жарамды болуы керек. Алайда, төтенше жағдайлар министрлігінің ақпандағы дерегі бойынша, елде 537 гидротехникалық құрылысты жөндеу қажет, оның 8-і иесіз. 200-ден астам бөгеттің құжаты жоқ және олардың техникалық қауіпсіздік деңгейі қандай екені беймәлім. Су қорғау аймағында заңсыз құрылыстар салынғаны да әлі күнге өзекті мәселе", – деді мәжіліс депутаты 27 наурызда үкімет мүшелеріне су тасқынына байланысты жолдаған депутаттық сауалында.
Агросарапшы Кирилл Павлов үкімет көктемде тасыған суды басқару, сақтау және ауыл шаруашылығына пайдалануды үйренуі керек дейді. Оның сөзінше, шетелдерде мұндай тәжірибе бар. Ал Қазақстанда "маман да, мүмкіндік те жеткілікті, тек ниет керек" дейді сарапшы.
– Мәселені баяғыда-ақ жолға қоюға болатын еді. Көптеген әдіс-тәсіл бар. Басқа мемлекеттер іске асырып жатыр ғой. Су айдынының жанындағы үлкен елді мекендердің қауіпсіздігін нығайтып, жағалауды биіктету, кеңейту және уақытша су қоймаларын жасау керек. Ең өкініштісі, біз Қазақстанда су жоқ деп қатты-қатты айтамыз. Сөйте тұра көктемде топан судан зардап шегеміз. Су тапшылығы бар елдер жаңбырдың әр тамшысын жинайды, қарды жинайды. Шынымен суға мұқтаж елдер сөйтеді. Ал біздің солтүстік өңірлерде су өзенмен ағып басқа елге өтеді. Мысалы, Ертіс арқылы жылына 23-25 млрд текше метр су сыртқа шығады. Ал бұл тым ауқымды ауылшаруашылық жерлерін суаруға жетеді. Оны ақылмен қолдануға болады. Жинап, сақтап, содан кейін кәдеге жарату керек. Ал біз ағызып жібере саламыз. Суды бағалауды үйренбедік. Судың қадірін білмейміз. Қазіргі жағдай көбіне ақымақтығымыздың кесірінен болып жатыр, – деді Кирилл Павлов.
Оның айтуынша, жыл сайын тасқыннан соң миллиардтаған қаражат бөлінсе де, бұл алдағы жылдарды қамтамасыз етуге жұмсалмай келеді. "Тек сол кездегі салдарын жоюға кетеді".
– Төтенше жағдай кезінде тендерлер бәсекесіз, бір көзден беріледі. Мұндайда заң талаптары сақталмайды. Ал мұндай жағдай өңірлерде оқиғаның салдарын жою үшін деген желеумен мол қаржыны игеруге таптырмас мүмкіндік, – деді Кирилл Павлов Азаттыққа.
"КӨКТЕМГЕ ДАЙЫНДЫҚ ШАРТТЫ ТҮРДЕ ЖҮРГІЗІЛЕДІ"
Ал Қазақстан үкіметі бұған дейін аймақтардағы су қоймаларының жағдайы тексерілгенін, мамандар сең жүрмеуі үшін өзендердегі мұзды жарғанын хабарлаған. Жергілікті әкімдіктер қыстайғы қар елді мекендерден тыс аумаққа шығарылғанын айтады. Үкімет басшысы Олжас Бектенов зардап шеккендер мемлекет назарынан тыс қалмайды дейді.
"Өздеріңіз көріп отырғандай, еліміздің бірқатар өңірінде су деңгейі көтеріліп, тасқын болды. Барлық күш жұмылдырылды. Республикалық және өңірлік жедел штабтар күні-түні жұмыс істеп жатыр. Қазір төтенше жағдайлар, ішкі істер, қорғаныс министрліктері мен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің арнаулы күштері мен құралдары – барлығы 4 мыңға жуық адам, 1,3 мыңнан астам техника су тасқынына қарсы жұмыстарға тартылды. Жол қатынасы қиын жерлерде адамдар тікұшақпен эвакуацияланып жатыр. Мұндай жұмыстар қауіп толық сейілгенше жалғасады. Жағдай қатаң бақылауға алынды. Зардап шеккендерге үкімет пен әкімдік тарапынан қажетті көмек көрсетіледі", – деді 28 наурызда Солтүстік Қазақстан облысында іссапармен жүрген премьер-министр Олжас Бектенов.
Дегенмен Бектеновтің өзі де мемлекеттік органдардың жыл сайынғы су тасқынының алдын алу жұмыстары жеткіліксіз болып жатқанын мойындады.
"Министрлік (төтенше жағдайлар министрлігі – ред.) жыл сайын "Көктем" республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығуы аясында су тасқыны кезеңіне дайындықты пысықтайды. Барлық өңір толық дайын екенін баяндайды, алайда адамдар зардап шегіп, ғимараттар мен инфрақұрылымды су алып жатады. Демек жаттығулар шартты түрде өткізіледі, тек қағаз жүзінде дайын болған болып шығамыз. Бізге тиімді шаралар қажет" деген Олжас Бектенов 20 ақпандағы үкімет отырысында.
Былтыр көктемде де бірнеше өңір су тасқынымен әуре болған. Нақтырақ айтқанда, Абай, Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Түркістан және Павлодар облыстарында 163 тұрғын үй мен үш ғимаратты су басқан.
2022 жылы да Қазақстанда 200-ден астам елді мекен қауіпті аймақта қалған. Ол кезде су тасқынына қардың уақытылы шығарылмауы, арықтардың тазаланбауы мәселенің себебі ретінде айтылған.
Ал биыл барлық облыста дерлік қауіп бар. Қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстан мен оңтүстіктегі облыстар тасқыннан аман. Алайда мамандар бұл өңірлерде де қауіп барын айтады. Солтүстікте қарғын су күш алуы мүмкін болса, оңтүстік облыстарда жауын-шашын көбейіп, өзендер арнасынан асады деген қауіп бар.
ПІКІРЛЕР