Қазақ елі - қашанда ақындар елі. Біз өзі поэзиямен егіз туған халықпыз ғой. Бірақ сөз қадірін білсек те, ақын қадірін біле бермейміз. Мысалы, бізде көпшілікке біраз танылып қалған Әдебиет порталы бар. Онда әрбір жазушы, немесе ақын өз шығармаларын жариялай алады. Әйтеуір, гонорары төленбесе де, кеңінен танымал болуға мүмкіндік аласың. Мен осы портал ұйымдастырған бір бастама жөнінде әңгімелегім кеп отыр. Ол - "Қазақтың ең үздік он ақыны" деген байқау. Бірақ ол бұлай аталмайды. Оның атауы - "Қасым Аманжоловтан кейінгі қазақтың үздік он ақыны". Әрине, Қасекең өз заманында және өз өңірінде үздік ақын болған шығар. Бірақ одан, мысалы, Төлеген Айбергеновтің несі кем? Немесе ақындық техникасы жағынан Жұматайдың поэзиясы мүлде басым емес пе? Байқау болған соң, бәріне тең мүмкіндік берілуі керек емес пе? Бұл мақсаты түсініксіз байқауды қалай қабылдауға болады? Қалай болғанда да, жақында байқаудың қорытындысы шығыпты. Сөйтсек, тірі ақындардан он үздік ақынның тізіміне тек үш-ақ ақын кіріпті. Ал әйел ақындарымыздан тек марқұм Фариза Оңғарсынова бар екен. Ау, былтыр ғана Мемлекеттік сыйлық алған Гүлнәр Салықбаева қайда? Қазір біраз жасқа келген Мейірхан Ақдаулетов қайда? Жақында ғана көптомдығын шығарған Светқали Нұржанов неге жоқ? Егер біз тек марқұм болған ақындарды сыйлайтын болсақ, олардың ішінде неге әруақты ақын Өтежан Нұрғалиевке орын табылмаған?
Неге бізде белгілі кезеңде мойындалмаған тұлғалар мәңгі мойындалмауы керек? Немесе кезінде әйтеуір дұрыс ұрандап жүріп топ жарған біреулер мәңгі сол бала белсенді түрінде қала беруі керек?
Демек, байқау қазіргі елуден асқан орта буынның ақындарын шығаруға арналған ба? Сонда байқау тек осылардың есімдерін әспеттеу үшін ұйымдастырылған ба? Меніңше, бұл мәселе жөнінде біз қатты ойлануымыз керек! Онсыз да қазір біздің қоғамдық санамызда мәдениет, өнер мен ғылымның беделі, маңызы түсіп бара жатыр. Рухани өсудің орнына тек мейлінше байып, соған жеткізер күштерге мейлінше жағынып, қазіргі қазақ тек мансапты көздейтін болды емес пе?
Ал іс жүзінде қазақ мәдениетінің әрбір кезеңі әдіснамалардың қазіргі технологияларына сүйенген терең зерттеулерді талап етеді. Керек десеңіз, абайтанудан бастайықшы. Өзім жақсы білетін және құрметтейтін бір абайтанушымыздың соңғы кездегі ұсынған бағыты маған жат және түсініксіз. Ол Абайды еуропашылдығынан айырып, тек шығыстық тұлға қылғысы келеді. Өткен жылы бір телебағдарламаға бірге қатысып, қайран қалдым. Араб философиясының классикалық ілімі «әл инсан әл камилді» Абай тапқан деп отыр. Абайды қанша сыйласақ та, ол оның негізін қалаушы емес, тек ұстанушысы ғана. Қазақша оны «толық адам туралы ілім» деп атаған. Жәуәнмәрттілік туралы ілімді де "Абай ойлап тапқан" деп отыр. Меніңше, Абай ондай жалған дақпыртқа мұқтаж емес, өзінің авторлығымен жасаған поэзиясы мен философиясы ол кісіні әлде де бәрімізден биік қып тұрған жоқ па?
Қазіргі әдебиетімізде де біз тек жеке бас мүддесін күйттемей, осындай түрлі бағыттар ұстануды, бөлек әдеби ағыстар туғызуды неге ойламаймыз?
Келесі жылы Әлихан Бөкейхановтың мерейтойын ЮНЕСКО деңгейінде тойлауға мүмкіндік алдық. Мен бұған қатты қуандым, өйткені соңғы кезде Алаш ардагерлері жөнінде мүлде ауыз ашпайтын болдық. Ал іс жүзінде олардың ішінде де түрлі бағыт болған. Бірі еуропашыл, реформашыл бағыт ұстанған Әлиханға ерсе, бірі шығысшыл, мұсылманшыл радикалдық бағыт ұстанған Мұстафа Шоқайға ерген. Қалай болғанда да, Шоқай қазақтың ХХ ғасырдағы бірінші мемлекеті - Қоқан автономиясын құрған. Мейлі, ол үш-ақ ай өмір сүрсін, бірақ қазақ мемлекеттілігінің көрнекті үлгісін тудырған.
Біздің ғылыми ортамызда мүлде әңгіме болмаған тақырып 1925 жылы Мағжан Жұмабаев ұсынған «Табалдырық» әдеби платформасы. Мұнда ол жұмысшылар пролетарлық ассоциясынан көп бұрын «Алқа» атты қазақтың ұлттық жазушылар ұйымын құруға шақырады. Бұл заманынан бұрын туған талап еді. Оны Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов, Мұхтар Әуезов, Жүсіпбек Аймауытов сияқты Алаш майталмандары қолдаса да, басқа ешкім қолдамады. Өйткені ол ұлттық әдеби ұйым құрып, әдебиетте ұлттық бағыт ұстанудың алғашқы амалы еді.
Сол сияқты қазіргі әдебиетімізде де біз тек жеке бас мүддесін күйттемей, осындай түрлі бағыттар ұстануды, бөлек әдеби ағыстар туғызуды неге ойламаймыз? Неге бізде белгілі кезеңде мойындалмаған тұлғалар мәңгі мойындалмауы керек? Немесе кезінде әйтеуір дұрыс ұрандап жүріп топ жарған біреулер мәңгі сол бала белсенді түрінде қала беруі керек?
Бұл ойланатын жағдай, ағайын! Қанша жаңа жыл тойласақ та, мен біздің елде жаңалықтың кең қанат жайғанын көрген емеспін. Әлі сол тоң мойын, өзгеріске былқ етпейтін қалпымыздамыз. Әйтеуір, мына келген Жаңа Жылда өзгерістен қашпайық. Сонда ғана жаңа есімдеріміз өз-өзінен шыға келмей ме?
Ескерту: Блог авторының көзқарасы редакция ұстанымын білдірмейді.
