Британдық «Гардиан» газетінде Джонатан Айткеннің Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев туралы кітабына рецензия мақала жарияланды. Оның ауторы Питер Престон Айткеннің сөз болып отырған кітабы «пайғамбарлар қиссасы» жанрында жазылған әдебиетке көп ұқсап кеткенін айтады.
НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВТЫҢ АГИОГРАФИЯСЫ
Британияда жарық көретін «Гардиан» газетінің жексенбі күнгі санында «Қалай Нұрсұлтан Назарбаев жер жүзіндегі ең тартымды жанға айналды» деген тақырыппен мақала жариялапты. Онда Джонатан Айткеннің Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев туралы жазған кітабы сөз болады.
Бұл нағыз «пайғамбар қиссасы» деп атап көрсетеді мақала ауторы Питер Престон. Өзінің айтқанының шындық екендігін дәлелдеу үшін, кітап ауторы президенттің достарының ол жөніндегі оң пікіріне (немесе ол туралы теріс пікір айтудан қорқатын адамдардың орынды деуге келіңкіремейтін асыра дәріптеуіне) сүйенеді.
Жазылған кітап қудалаулар, жемқорлық немесе асып-тасып буырқанған ұлылық маниясы жөнінде ләм демейді. Дегенмен де, өн-бойында деректердің ботқа мен мидай араластырыла берілуіне қарамастан, бұл кітап көрікті етіп жасалған алдау болып табылады, тіпті бұл кітап әлемде осы жылы жазылған агиографиялар ішіндегі ең озаты деген баға алуға да лайық болар деп жазады Питер Престон Айткеннің еңбегі туралы.
Нұрсұлтан Назарбаевтың әлемдегі жер ауқымды жөнінен 9 орын алатын әрі мұнайға ерекше бай елдің президенті екені белгілі. Неге ол өзі туралы айтылып жатқан пікірілерге қатысты немқұрайды қалуы тиіс деген сауал қояды Престон, «пи-ар» (жұртшылықпен байланыс) ұйымдастыру агенттерінің бұл істе мұрнынан шаншылып, қызу саудаға кірісіп кеткен биржа маклерлері тәрізді тер төгіп жүргені белгілі емес пе? Бұл бір үлкен жұмбақ мәселе дейді рецензия иесі.
Бірнеше жыл бұрын мен осындай Алматыдағы бір «пи-ар» акциясына бардым, ол журналистиканың дүйім жұртқа ортақ мәселелерін қарастыруға арналған болатын және онда Си-Эн-Эннің көпті көрген кәнігі қызметкерлері де қатысып отырды деп болған бір жайтты есіне алады мақала ауторы.
Бұл жерде Питер Престон медиа-форум туралы айтып отырған секілді. Ол жұмысына өзі мүше болған топ баспасөз еркіндігі тақырыбын қарастырғанын жазады – онда көршілес «-стан» (Өзбекстан, Түркіменстан, Қырғызстан, т.б.) елдерінен келген бостандықшыл топтар өз ойларын жария түрде ел алдында жайып сап, ешбірі сын пікір айтуда сараңдық танытпаған.
Ал үкіметте қызмет атқаратын шенеуніктер болса, мұның бәріне назалана көз тастап, құлақ қоюға мәжбүр болған күйде отырды. Алайда мұның бәрінің осы әңгімеге қатыстылығы қанша деген орынды сұрақ туады деп сөзін ары жалғастырады «Гардиан» газетіндегі мақала ауторы.
НАЗАРБАЕВ – ПРЕЗИДЕНТТІК ТАҒЫНА ДЕЙІН КӨТЕРІЛЕ АЛҒАН ҚАРА ЖҰМЫСШЫ
Джонатан Айткен таба алмаған жауап мәні – ол Нұрсұлтан Назарбаевтың таңғажайып әрі таңғажайып түрде қарама-қайшылықтарға толы адам екендігінде. Назарбаев – хат танымайтын жарлы шопан баласы, одан кейін өзі білім алған мектептегі ең үздік оқушы, металлург - қара жұмысшы, совет империясының күні өшіп барып, құрыған кезінде жұлдызы жарқырай жанған коммунистік партия қайраткері.
Оның табиғи дарыны адам бойындағы жасампаз тіршілік күшін басып-жаншып, құрдымға жіберетін бюрократияның алып машинасының мың сан бөгетінен аттап өтіп, Қазақстан президентіне айналуына жол ашты. Совет Одағы құрамынан оның мемлекетінің өзі таңдаған жолмен кетуіне де мүмкіндік әперген Назарбаевтың нақ осы дарыны еді – бұған оның өз серіктестерімен осы жөнінде келісе алуы арқылы қол жеткізілген болатын деп жазады рецензия ауторы.
Одан соң әлі қанаты қатайып үлгірмеген, жас та тәуелсіз елінің жолындағы қаншама дағдарысты жеңуіне тура келді. Бойындағы табиғи дарыны Назарбаевқа Каспий істері бойынша «Шеврон», «Мобил» және тағы да бірқатар компаниялармен өз байланыстарын нығайтуға, Батыс елдері бағытында құбырлар салуға көмектесті әрі өз елін дүние жүзіндегі мұнай өнімдерін әлемдік нарыққа жеткізіп беретін ең ірі мемлекеттердің бірі ретінде жер жүзіне танымал етуге қолын жеткізді деп түсіндіреді Питер Престон.
Оның көп істерде жолы болды, себебі жасы жетіп, алжиын деген геронтократиялық партаппарат мүшелері ішіндегі ең үздігі әрі ең ақылдысы осы Назарбаев еді. Оның бойынан керемет жылпостық, шаршауды білмес еңбекқорлық, тамаша шешендік қасиеттерін табуға болады, арагідік орыс арағын да тартып жіберетіні бар деп баға береді Қазақстан президентіне Престон. Айткеннің кітабында Михаил Горбачев Назарбаевты «маңызды мәселелерді шешуде жүйелі жолмен, дұрыс шешім қабылдайды ... ТМД елдері жетекшілері ішінен өз елін (Совет Одағы күйрегендегі) дағдарыстан ең сәтті алып өткен басшы болды» деп суреттейді.
Ол Қазақстанның ядролық қару қорымен қош айтысу ісін терең сеніммен әрекеттене жүріп, тамаша түрде іс жүзіне асырды. Қытай және Ресеймен арадағы қатынастарды тәжірибелі саясаткер ретінде реттей білді. Нұрсұлтан Назарбаевқа өзі туралы оң «пиар» имиджін қалыптастыру немесе «ел мен жайлы не айтады екен ау» деп қайғы ойлап, қам жеудің қажеті аз, мұның бәріне жауап - оның істері, деп өз сөзін ары жалғайды Питер Престон.
Алайда, кітапты оқи отырып, осы жазылғанның бәріне қарамай, бір нәрсенің жетпей тұрғанын сезесің дейді Престон. Ол өзіне енді жол бастаушы - демократ, соншама көп ұлттың басын біріктіріп отырған елдің жебеуші-пірі, халқының өркениеттілік пен ұлтаралық үйлесімге қол жеткізуіне негіз жасаушы адам ретіндегі баға берілуін қалайды.
Ол өзінің Маргарет Тэтчермен де, Борис Ельцинмен де кездесулерін керемет бағалап, көңілі тойған қанағатпен есіне алады. «БАЕ» мен «Әл-Йамама» фирмаларымен арадағы келісім-шарттар уақытынан бері Айткенді білетін, Джонатанның бұрыннан келе жатқан досы, бүгінде «Самұрық – Қазына» мемлекеттік холдинг компаниясының төрағасы сэр Дик Эванс Айткенді қалай қуана қарсы алса, енді Қазақстан президенті де оны сондай жайдары көңілмен қарсы алады. Ал Самұрық – алтын жұмыртқалар салатын, қазақ аңыздарында сөз болатын киелі құстың аты болып саналады.
ҚАЗАҚСТАН БИЛІГІНІҢ БАСЫНДАҒЫ ІС-ӘРЕКЕТТЕР БАРЫСЫНЫҢ СЫРЫН ТЕК МЕДИЧИЛАР ТҮСІНЕ АЛАДЫ
Жел болмаса шөптің басы бекерден бекер қимылдамайды. Президенттің бұрынғы күйеу баласы, бұрындары лаңкестікпен күрес тобына және салық полициясына басшы болған, елдегі ең ірі телеарнаны уысында ұстаған Рахат Әлиев аяқ астынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кәріне ілігіп кетеді.
Рахат Әлиев Австриядағы елшілік қызметіне қуылады, оның маңайында қитұрқылығын Медичилер ғана түсіне алатын мемлекеттік төңкерістер, кісі өлімі, жемқорлыққа қатысты әрекет жасады деген шым-шытырық қауесеттер өрбиді.
Ал осы арада, кітап сюжеті, жастау кезінде орталық совет үкіметінің шөл даланың төсінде алып темір балқыту зауытын салам деген жоспарын сынаған Нұрсұлтан Назарбаевтың, енді қу медиен даланың нақ төріндегі жерде Қазақстанның жаңа астанасын тұрғызу жөніндегі шешім қабылдағанын баяндауға көшеді.
Айткен ахуалдың шымбайға батуы мүмкін шилі тұстарын аттап өтем деп қаламды бұрмалай сілтегендіктен, қаншама суреттемелердің басын біріктірген қисса желісін бір бүтін пошымға келтіре алмаған дейді Престон. Өз әңгімесін жаза отырып, бірде оның аузынан ағыл-тегіл мақтау төгілсе, енді бір қалтарыстарда ол ләм-мим демей, жым-жырт бұғып қалып кетіп отырады.
Ол адам таңғаралық, небір соны және ақылға симайтын қарама-қайшылықтарға толы Нұрсұлтан Назарбаевтың болмысын толықтай суреттеуге әлі жетпеген. Дегенмен де, Айткен өз әңгімесін ықшам сөзбен майын тамыза отырып жаза алғандықтан, осы еңбегі арқасында оның кітабы өзінің лайықты орнын да тапқан – ол орын бұл ғасырдың дипломатиялық бестселлерлері тұратын кітап сөрелері қатарында, деген сөздермен қорытындылапты Джонатан Айткеннің кітабына берген өз рецензиясын Питер Престон.
Британияда жарық көретін «Гардиан» газетінің жексенбі күнгі санында «Қалай Нұрсұлтан Назарбаев жер жүзіндегі ең тартымды жанға айналды» деген тақырыппен мақала жариялапты. Онда Джонатан Айткеннің Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев туралы жазған кітабы сөз болады.
Бұл нағыз «пайғамбар қиссасы» деп атап көрсетеді мақала ауторы Питер Престон. Өзінің айтқанының шындық екендігін дәлелдеу үшін, кітап ауторы президенттің достарының ол жөніндегі оң пікіріне (немесе ол туралы теріс пікір айтудан қорқатын адамдардың орынды деуге келіңкіремейтін асыра дәріптеуіне) сүйенеді.
Жазылған кітап қудалаулар, жемқорлық немесе асып-тасып буырқанған ұлылық маниясы жөнінде ләм демейді. Дегенмен де, өн-бойында деректердің ботқа мен мидай араластырыла берілуіне қарамастан, бұл кітап көрікті етіп жасалған алдау болып табылады, тіпті бұл кітап әлемде осы жылы жазылған агиографиялар ішіндегі ең озаты деген баға алуға да лайық болар деп жазады Питер Престон Айткеннің еңбегі туралы.
Нұрсұлтан Назарбаевтың әлемдегі жер ауқымды жөнінен 9 орын алатын әрі мұнайға ерекше бай елдің президенті екені белгілі. Неге ол өзі туралы айтылып жатқан пікірілерге қатысты немқұрайды қалуы тиіс деген сауал қояды Престон, «пи-ар» (жұртшылықпен байланыс) ұйымдастыру агенттерінің бұл істе мұрнынан шаншылып, қызу саудаға кірісіп кеткен биржа маклерлері тәрізді тер төгіп жүргені белгілі емес пе? Бұл бір үлкен жұмбақ мәселе дейді рецензия иесі.
Бірнеше жыл бұрын мен осындай Алматыдағы бір «пи-ар» акциясына бардым, ол журналистиканың дүйім жұртқа ортақ мәселелерін қарастыруға арналған болатын және онда Си-Эн-Эннің көпті көрген кәнігі қызметкерлері де қатысып отырды деп болған бір жайтты есіне алады мақала ауторы.
Бұл жерде Питер Престон медиа-форум туралы айтып отырған секілді. Ол жұмысына өзі мүше болған топ баспасөз еркіндігі тақырыбын қарастырғанын жазады – онда көршілес «-стан» (Өзбекстан, Түркіменстан, Қырғызстан, т.б.) елдерінен келген бостандықшыл топтар өз ойларын жария түрде ел алдында жайып сап, ешбірі сын пікір айтуда сараңдық танытпаған.
Ал үкіметте қызмет атқаратын шенеуніктер болса, мұның бәріне назалана көз тастап, құлақ қоюға мәжбүр болған күйде отырды. Алайда мұның бәрінің осы әңгімеге қатыстылығы қанша деген орынды сұрақ туады деп сөзін ары жалғастырады «Гардиан» газетіндегі мақала ауторы.
НАЗАРБАЕВ – ПРЕЗИДЕНТТІК ТАҒЫНА ДЕЙІН КӨТЕРІЛЕ АЛҒАН ҚАРА ЖҰМЫСШЫ
Джонатан Айткен таба алмаған жауап мәні – ол Нұрсұлтан Назарбаевтың таңғажайып әрі таңғажайып түрде қарама-қайшылықтарға толы адам екендігінде. Назарбаев – хат танымайтын жарлы шопан баласы, одан кейін өзі білім алған мектептегі ең үздік оқушы, металлург - қара жұмысшы, совет империясының күні өшіп барып, құрыған кезінде жұлдызы жарқырай жанған коммунистік партия қайраткері.
Оның табиғи дарыны адам бойындағы жасампаз тіршілік күшін басып-жаншып, құрдымға жіберетін бюрократияның алып машинасының мың сан бөгетінен аттап өтіп, Қазақстан президентіне айналуына жол ашты. Совет Одағы құрамынан оның мемлекетінің өзі таңдаған жолмен кетуіне де мүмкіндік әперген Назарбаевтың нақ осы дарыны еді – бұған оның өз серіктестерімен осы жөнінде келісе алуы арқылы қол жеткізілген болатын деп жазады рецензия ауторы.
Одан соң әлі қанаты қатайып үлгірмеген, жас та тәуелсіз елінің жолындағы қаншама дағдарысты жеңуіне тура келді. Бойындағы табиғи дарыны Назарбаевқа Каспий істері бойынша «Шеврон», «Мобил» және тағы да бірқатар компаниялармен өз байланыстарын нығайтуға, Батыс елдері бағытында құбырлар салуға көмектесті әрі өз елін дүние жүзіндегі мұнай өнімдерін әлемдік нарыққа жеткізіп беретін ең ірі мемлекеттердің бірі ретінде жер жүзіне танымал етуге қолын жеткізді деп түсіндіреді Питер Престон.
Оның көп істерде жолы болды, себебі жасы жетіп, алжиын деген геронтократиялық партаппарат мүшелері ішіндегі ең үздігі әрі ең ақылдысы осы Назарбаев еді. Оның бойынан керемет жылпостық, шаршауды білмес еңбекқорлық, тамаша шешендік қасиеттерін табуға болады, арагідік орыс арағын да тартып жіберетіні бар деп баға береді Қазақстан президентіне Престон. Айткеннің кітабында Михаил Горбачев Назарбаевты «маңызды мәселелерді шешуде жүйелі жолмен, дұрыс шешім қабылдайды ... ТМД елдері жетекшілері ішінен өз елін (Совет Одағы күйрегендегі) дағдарыстан ең сәтті алып өткен басшы болды» деп суреттейді.
Ол Қазақстанның ядролық қару қорымен қош айтысу ісін терең сеніммен әрекеттене жүріп, тамаша түрде іс жүзіне асырды. Қытай және Ресеймен арадағы қатынастарды тәжірибелі саясаткер ретінде реттей білді. Нұрсұлтан Назарбаевқа өзі туралы оң «пиар» имиджін қалыптастыру немесе «ел мен жайлы не айтады екен ау» деп қайғы ойлап, қам жеудің қажеті аз, мұның бәріне жауап - оның істері, деп өз сөзін ары жалғайды Питер Престон.
Алайда, кітапты оқи отырып, осы жазылғанның бәріне қарамай, бір нәрсенің жетпей тұрғанын сезесің дейді Престон. Ол өзіне енді жол бастаушы - демократ, соншама көп ұлттың басын біріктіріп отырған елдің жебеуші-пірі, халқының өркениеттілік пен ұлтаралық үйлесімге қол жеткізуіне негіз жасаушы адам ретіндегі баға берілуін қалайды.
Ол өзінің Маргарет Тэтчермен де, Борис Ельцинмен де кездесулерін керемет бағалап, көңілі тойған қанағатпен есіне алады. «БАЕ» мен «Әл-Йамама» фирмаларымен арадағы келісім-шарттар уақытынан бері Айткенді білетін, Джонатанның бұрыннан келе жатқан досы, бүгінде «Самұрық – Қазына» мемлекеттік холдинг компаниясының төрағасы сэр Дик Эванс Айткенді қалай қуана қарсы алса, енді Қазақстан президенті де оны сондай жайдары көңілмен қарсы алады. Ал Самұрық – алтын жұмыртқалар салатын, қазақ аңыздарында сөз болатын киелі құстың аты болып саналады.
ҚАЗАҚСТАН БИЛІГІНІҢ БАСЫНДАҒЫ ІС-ӘРЕКЕТТЕР БАРЫСЫНЫҢ СЫРЫН ТЕК МЕДИЧИЛАР ТҮСІНЕ АЛАДЫ
Жел болмаса шөптің басы бекерден бекер қимылдамайды. Президенттің бұрынғы күйеу баласы, бұрындары лаңкестікпен күрес тобына және салық полициясына басшы болған, елдегі ең ірі телеарнаны уысында ұстаған Рахат Әлиев аяқ астынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кәріне ілігіп кетеді.
Рахат Әлиев Австриядағы елшілік қызметіне қуылады, оның маңайында қитұрқылығын Медичилер ғана түсіне алатын мемлекеттік төңкерістер, кісі өлімі, жемқорлыққа қатысты әрекет жасады деген шым-шытырық қауесеттер өрбиді.
Ал осы арада, кітап сюжеті, жастау кезінде орталық совет үкіметінің шөл даланың төсінде алып темір балқыту зауытын салам деген жоспарын сынаған Нұрсұлтан Назарбаевтың, енді қу медиен даланың нақ төріндегі жерде Қазақстанның жаңа астанасын тұрғызу жөніндегі шешім қабылдағанын баяндауға көшеді.
Айткен ахуалдың шымбайға батуы мүмкін шилі тұстарын аттап өтем деп қаламды бұрмалай сілтегендіктен, қаншама суреттемелердің басын біріктірген қисса желісін бір бүтін пошымға келтіре алмаған дейді Престон. Өз әңгімесін жаза отырып, бірде оның аузынан ағыл-тегіл мақтау төгілсе, енді бір қалтарыстарда ол ләм-мим демей, жым-жырт бұғып қалып кетіп отырады.
Ол адам таңғаралық, небір соны және ақылға симайтын қарама-қайшылықтарға толы Нұрсұлтан Назарбаевтың болмысын толықтай суреттеуге әлі жетпеген. Дегенмен де, Айткен өз әңгімесін ықшам сөзбен майын тамыза отырып жаза алғандықтан, осы еңбегі арқасында оның кітабы өзінің лайықты орнын да тапқан – ол орын бұл ғасырдың дипломатиялық бестселлерлері тұратын кітап сөрелері қатарында, деген сөздермен қорытындылапты Джонатан Айткеннің кітабына берген өз рецензиясын Питер Престон.