АҚШ-тың Флорида штатындағы евангелие шіркеуінің басшысы Терри Джонс 2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі террорлық шабуылдың 9 жылдығына байланысты Құранның көшірмесін өртейтінін мәлімдеген болатын. Азаттық радиосының дөңгелек үстелі осы мәлімдеменің ізінше өткізілген.
Алайда, пікірталас өткен соң евангелие шіркеуінің басшысы Терри Джонс аптаның соңына қарай біресе Құранды өртеуден бас тартатынын мәлімдеп, оның артынша қайта өртейтін болып, бірнеше рет құбылды.
Дөңгелек үстел қазақ тілінде өтті. Оның толық үлгісін мына жерден тыңдай аласыз.
АҚШ-тың Флорида штатында тіркелген шағын христиан шіркеуі – шамамен 50 мүшесі бар «Дав уорлд аутрич сентер» деп аталатын шіркеу – 2001 жылғы 11 қыркүйектегі террорлық шабуылға 9 жыл толуына байланысты биылғы қыркүйектің 11-і күні Құранды өртеу
Гейнсвилл қаласының жергілікті билігі шіркеудің мұсылмандар үшін киелі кітапты өртеу шарасына рұқсат бермесе де, шіркеу басшысы Терри Джонс Құранды жоспарлаған күні өртейтінін мәлімдеді.
Ауғанстандағы АҚШ пен НАТО әскерлерінің басшылығы мен АҚШ-тың Кабулдағы елшілігі шіркеудің бұл жоспарына қарсылық білдіріп, елшілік Ислам дінін сыйламайтын мұндай шараға АҚШ үкіметі үнсіз қарай алмайды және «діни немесе этникалық топ мүшелерін қорлауды көздеген мұндай әрекетке қатты алаңдайды» деп мәлімдеді.
Қыркүйектің 6-сы күні Кабулда ауған жұртшылығы Құранды өртеуге қарсы наразылық митингісін өткізсе, Иранның сыртқы істер министрлігі Батыс елдерін «дінге тіл тигізу үшін сөз бостандығын жамылуды доғаруға» шақырды. Басқаша жағдайда, – деп ескертті ресми Теһран, – «мұсылман елдерінің ашу-ызасын тежеу қиынға соғады».
Құранды өртеуді жоспарлаған христиан шіркеуі өз интернет-сайтында «Исламды зорлықшыл, жазалаушы дін» деп есептейтінін мәлімдейді. Аталған шіркеу өткен жылы да дәл осындай мәлімдеме жазылған футболкалар таратқан болатын.
Қазақстанның мұсылман қауымы әлемнің өзге елдерінде болған немесе алда болатын осындай оқиғаларға қалай қарайды? Қазақстанның өз ішінде қасиетті Құранды қорлаған немесе оған тіл тигізген жайттар болды ма? Болса, оған қандай көзқарас, пікір білдірілді?
Азаттық радиосының осы тақырыпқа арналған кезекті дөңгелек үстел пікірталасына:
«Ұлт тағдыры» қозғалысының төрағасы, тәуелсіз сарапшы Дос Көшім, Қазақстан мұсылмандары одағының төрағасы Мұрат Телібеков, «Қағанат» ғылыми-мәдени орталықтың директоры Бейбіт қажы Сапаралы, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының өкілі Темірбек қажы және «Қазақстан қажылары» қауымдастығының төрағасы Бақтыбай қажы Айнабеков қатысты.
Дөңгелек үстелді Азаттық радиосының қызметкері Сұлтан Хан Аққұлұлы жүргізді.
"АТЫҢ ШЫҚПАСА, ЖЕР ӨРТЕ!"
Жүргізуші:
– Сонымен, құрметті қажылар, бірінші талқылайтын мәселеміз: «АҚШ-тағы христиан шіркеуінің Құранды өртеуіне Қазақстан мұсылмандары қалай қарайды?».
Бақтыбай қажы Айнабеков:
– Қазір жер әлемде болып жатқан саясат осы дінді бүлдіру немесе дінге өзінің кесапатын тигізу мақсатында істеліп жатыр, мынау
Жүргізуші:
– Бейбіт қажы, сіз қойылған сауалға не айтар едіңіз?
Бейбіт қажы Сапаралы:
– Қазақта «атың шықпаса жер өрте» деген даналық сөзі бар. Әрине, Қазақстан мұсылмандары бұндай діни мәселедегі экстремистік,
Жүргізуші:
– Темірбек қажы, сіз қандай пікір айтасыз?
Темірбек қажы:
– Әрине, біз бұған наразылығымызды білдіреміз. Өйткені Құранды жағу деген Алланың кәләмын аяққа басу болып есептеледі. Сондықтан бұған біз шамамыз келгенше тойтарыс беруіміз керек.
Жүргізуші:
– Дос мырза, бірінші мәселені сіз қорытындылап берсеңіз.
Дос Көшім:
– 11 қыркүйектегі оқиғада жазықсыз адамдардың өлімі лаңкестік топтардан болды. Бұған әлдебір діни ұйымдардың әйтпесе
Әңгіме тек қана бір кішкене шіркеу басшысының жасайын деп жатқан іс-әрекетінде емес. Мұсылман елдерінде болсын, басқа елдерде болсын, Американың азаматтарына осының салдары тиюі әбден мүмкін. Оларға қарсы террорлық әрекеттер ұйымдастырылуы ықтимал. Құранға байланысты осындай нәрсе жасалған күнде мұсылман қауымының арасынан кез-келген азамат эмоцияға беріліп, өзін өзі ұстай алмай, тікелей террорлық әрекеттерге баруы мүмкін екенін мен жоққа шығара алмаймын. Сондықтан бұл нақты арандатушылық әрекет.
Екінші мәселе, өз елімізде біз соңғы уақытта көп конфессиялы, көп секталы есігімізді айқара ашып қойған ел болып барамыз. Керек десеңіз, көше-көшені аралап өз діндерін таратамыз деп, мұсылман дінінен басқа дінге тартушылар пайда болды. Оған тыйым салып жатқан ешкімді көріп жатқан жоқпыз. Бейбіт қажы өте жақсы айтты, Қазақстаннан да бір есалаң шығып, осындай мәселені көтеруі әбден мүмкін. Менің ойымша, халқы мұсылман болған елдің белгілі бір бағыты, діни бағыттағы саясаты және белгілі бір деңгейде қатаң тәртібі мен заңы болуы қажет. Біз осыны ешқашан ұмытпауымыз керек.
"АУРУЫМЫЗДЫ ЖАСЫРМАЙ АЙТУЫМЫЗ КЕРЕК"
Жүргізуші:
– Қазақстанның өз ішінде Құранға тіл тигізген немесе қорлаған жайттар бола қалса, оған қазақ елі, оның ішінде мұсылман қауымы қалай қарайды? Бақтыбай мырза, сізге сөз беріледі.
Бақтыбай қажы Айнабеков:
– Бүгінгі мәселеге бүкіл әлем мән беріп жатыр. Ал енді осы мәселеге Қазақстанда мән беріліп жатыр ма? Дәл осы дөңгелек үстелге мүфти Әбсаттар қажының өзі қатысып әңгіме айтуы керек еді. Ол неге айтпайды? Ол үшін мемлекеттегі діннің көсемі мықты болуы керек. Соған лайықты білімі болуы керек, абырой-беделі болуы керек оның. Бізде соңғы он жылдың көлемінде дінді дінсіз адам басқарып отыр. Біздің сыртқы діни көзқарасымыз жақсы, ал ішкі діни жұмысымыз өте ақсап, әлсіреп отыр. Біздің елде басқа діндердің талтаңдап кетуі исламның көсемінің болмауынан, діннің он жылдан бері атеист адамның қолына беріліп қоюынан болып отыр. Ауруымызды жасырмай, айтуымыз керек. Әбекең кезінде пайғамбарды «жоқ» деп, Құранға қарсы кітап жазған адам. Біз ел алдында дініміз бар деп айту үшін алдымен діннің көсемін, діннің басшысын жөндеп сайлап алуымыз керек. Бұл мәселені мен президентке де қойдым, баспасөз беттерінде де қойдым. Түбі мүфтиіміз ауысатын шығар, бірақ біз он жылға кешігіп, елде басқа діндердің белең алуына жол бердік. Заңдық тұрғыда болсын, үкімет осыны бір жолға қоюы керек.
Жүргізуші:
– Темірбек қажы, бұл пікірлерге сіз қандай уәж айтасыз?
Темірбек қажы:
– Әрине, мұндай пікірге біз қосылмаймыз. Өйткені мүфти қазірет қолынан келгеннің бәрін жасап жатыр. Ол кісі келген кезде дін қандай еді, қазір қандай деңгейге көтерілгені мұсылман қауымға белгілі. Қазақстанның өз ішінде Құранға тіл тигізген немесе қорлаған жайттар болған жоқ. Егер кездесіп жататын болса, бүкіл мұсылман қауым, бүкіл қазақ қарсы шығып, айтып түсіндіреді деген ойдамыз.
Жүргізуші:
– Дос мырза, сіздің пікіріңіз?
Дос Көшім:
– Менің ойымша, жаңағы сіз айтқандай оқиғалардың болуы әбден мүмкін, оны жоққа шығара алмаймыз. Себебі, қазақтың тіліне, тарихына, еліне қарсы сөздер талай жарияланғанын көрдік. Біз құқықтық мемлекетпіз, бәрін заңмен шешуіміз керек. Біздің заңымыз ұлтқа келгенде, дінге келгенде өте осал, өте екіұшты. Батыстың кейбір «өз бостандығы» деген сөздері қазақ жерінде өмір сүріп жатқан ұлттарды бірнешеге жарып кетуі әбден мүмкін.
Құқықтық мемлекет ретінде біз осыны әу бастан ойластыруымыз керек. Осыған қатысты заңдарды қатайтып немесе жаңа заңдар шығару керек. Айтқан сөз атылған оқ. 50 адамдық шіркеуде айтылған сөз бүкіл әлемдегі адамдарды екі жаққа бөліп жатқан да шығар. Еуропада пайғамбарды карикатурада бейнелеген кісі ешқандай жазаға ұшырамағанын білеміз. Америкада қираған екі сауда үйінің қасындағы аумаққа мешіт саламыз дегенде Американың тік тұрғанын білеміз. Бүгінгі жағдай тағы бір сабақ болды. Әсіресе біздің заң шығарушылар мен билікті ұстап отырған адамдарға.
Жүргізуші:
– Бейбіт қажы, сіз қалай ойлайсыз?
Бейбіт қажы Сапаралы:
– Советтік атеистік 70 жылдың ішінде Қазақстанда мыңдаған шариғат әдебиеттері өртеліп, мешіттер ойрандалды. Тәуелсіздіктің бастапқы кезінде Құран аяттары теріс басылып кеткен жағдайлар да болды. Өйткені бізде діни басқарманың жанында мәтіндерді білетін ғұлама мамандар болмады. 90 жылдардың басында бізде Ататүріктің заманындағы Түркиядағыдай намазды қазақ тілінде аудармасымен оқиық дегендер болды. Ал өртеу туралы нақты деректерді мен білмеймін, білетінім Рәтбек қажы мүфти болып тұрғанда 1999 жылдың аяғында мүфтидің кеңсесі өртеніп, бөлмесінде тұрған шариғат әдебиеттер отқа оранды. Мүфтиятқа жиналған қаншама діни әдебиет бәленбай ай бойы сол жерде аяқ асты болып жатты. Кейін шала өртенген Құрандардың қайда кеткені, қайда тасталғанын мен біле алмадым.
ҚҰРАНҒА ҚАТЫСТЫ ҚАЗАҚСТАНДА БОЛҒАН ЖАЙТТАР
Жүргізуші:
– Қазақстанда Құранды ашықтан-ашық қорлаған оқиға болыпты. Нақты мысал керек болса: Сорос-Қазақстан қорының қаржылай демеуімен 2001 жылы мамырдың 5-і мен 30-ы аралығында Алматы қаласында «Пир духа» немесе «Рух думаны» атаулы көрме жұмыс істеді. Міне, сол көрмеге «Құран» атты экспонат қойылды. Авторының аты-жөнін атамай-ақ қояйын. Әлгі экспонаттың өзі мынадай болған: Түрік баспасынан шыққан кәдімгі Құран теріс төкеріліп қойылды. Қасеитті кітап күйдіріліп тесілген де, үңірейген ортасына сарғыш түсті тас қойылып, үстіне қою жасыл бояу шашырай төгілген.
Міне, осындай экспонатқа мұсылман қауымы немесе Діни басқарма жағынан ешқандай пікір немесе наразылық білдірілмеді. Соған, қажылар мен мырзалар, сіздер не дейсіздер?
Бейбіт қажы Сапаралы:
– 11 миллион мұсылманның басын біріктіріп отырған Қазақстан мұсылмандары діни басқармасын он жыл Рәтбек қажы басқарды. Он жыл мүфти болып Әбсаттар қажы Дербісәлі отыр. Біз ол кісіні сырттан ғайбаттап отырған жоқпыз. Тікелей өзіне айтамыз, жазып та беріп жатырмыз. ҚМДБ осындай оқиғаларға дереу үн қатып шешім шығаруы керек. Біз көп жағдайды білмей жатсақ, осы ҚМДБ көп жайлардан бойын аулақ салып қашқалақтайды. Бүгінгі жағдайға да не бас мүфти немесе оның орынбасарлары салиқалы ойларын айту керек еді. Оны көрмей отырмыз. Біздегі мұсылмандардың білмей жатуына да осындай себептер бар.
Темірбек қажы:
– Бізде ондай көрме өткені туралы ешқандай мағлұмат жоқ еді. Бірінші рет естіп отырмыз. Егер де білгенде талқыланушы еді ол мәселелер.
Дос Көшім:
– Мен ондай ақпаратты естіген жоқпын, бірақ мен өз сөзімде айта кеттім, ондай болуы әбден мүмкін екенін. Бұл бір суретшінің ерекше бір туындысы деп, шығармашылық еркіндік ретінде, біздің халықтың менталитетін ескермей биліктің жіберіп отырған қателігі. Себебі, оны заңды түрде бақылайтын органдар болуы керек. Мемлекет өзі шашылып жатса, өзі шығарған заңдарын өзі бақылай алмайтын болса, бәрін «демократия» деп еркіндікке жіберетін болса, алдымыздан тағы бір емес, бірнеше рет шығатын болар деп ойлаймын.
Бақтыбай қажы Айнабеков:
– Көрмес түйені де көрмес! Рәтбектің кезінде де біз кемшілігін айтқанбыз. Қазір Рәтбекке зар болдық. Ал енді жаңа «бізде ондай нәрсе болған жоқ» деп айтып отыр ғой. Осындай сұрақтар қояды ма деп, қазіргі мүфтиіміз елдің алдына да шыға алмайды. ҚМДБ-лар көрмедік дейді. Әрине, көрмейді. Оларға Алладан бұрын Әбсаттар керек. Оларда дінге жанашырлық жоқ, тек қызметтен айырылып қалмауды ойлайды. Бұл жерде үкіметтің де қамқорлығы керек. Ата заңда тіл туралы мәселені айттық та, дін туралы енгізген жоқпыз. «Дініміз – Ислам» деп көрсету керек. Біз өз дінімізді бір жүйеге қойып алуымыз керек.
ТҮЙІН СӨЗ
Жүргізуші:
– Құрметті қонақтар, қосымша пікір айтуға енді 2 минуттай уақытымыз қалды.
Бейбіт қажы Сапаралы:
– Әуелі, Қазақстанда діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер деген заңды өзгерту керек. Ол өзгермейінше бізде дін мәселесі түзелмейді. Темірбек мырза «біздің мүфтиіміз он жыл бойы дінді көркейтті» деп айтты. Әуелі Алла біздің жастардың жүрегіне дінді салды. Өткен жиырма жылдың ішінде Қазақстанда Исламның ішіндегі түрлі ағымдар пайда болды. Оның негізі Англияға барып тіреледі. Бұл үш ғасыр бойына әбден ойласып, Исламның төрт мәзхабының ішіне іріткі салу үшін ойластырылған шайтани ағымдар.
Темірбек қажы:
– Бейбіт қажының айтқанына қосыламын. Өйткені бізде Ислам діні нақты көркею үшін расында да мықты заң керек.
Бақтыбай қажы Айнабеков:
– Бізде дін туралы заң екі рет президенттің алдынан қайтты. Ол өте орынды болды. Өйткен ол заңды Ислам дінін ұстанушылар жазған жоқ. Басқа дінді ұстаушылар мен діннен хабары жоқ депутаттар жазды. Заңды дінді түсінетін, дінді сыйлайтын зиялылар жазуы керек. Қазір бізде барлық мешітті діни бірлестік деп тіркеген, оның бәрінде саясат жатыр. Бізде бір ғана комитет не басқарма болуы керек те, қалғаны мүлік болып тіркелуі қажет. Әрқайсысының жеке-жеке жарғысы бар діни бірлестік. Жер әлемге «Қазақстанда осындай Ислам бар» деп қорқыту үшін істеп отырған үкімет арасындағы жүрген адамдардың алаяқтық тірліктері.
Дос Көшім:
– Қазақтың ұлтшылдығы азайып ұйықтап бара жатса, Жириновскийдің бір ауыз сөзімен қайтадан дүрлігіп тұрамыз. Біз дін жағынан ұйықтап бара жатсақ, Американың Флорида штатындағы шіркеу басшысынан тағы да дүрлігеміз. Шындығында біздің өз ішімізде де ондай мәселелер бар. Дін де тіл сияқты, діл сияқты ұлттың бір белгісі. Сондықтан біз өз дінімізді қорғай білуіміз керек. Егер мемлекет қорғамаса оны әрбір мұсылман өзі қорғай білуі қажет. Бірақ осының жолында әпербақандыққа не лаңкестікке бармауымыз керек. Себебі, біз 70 пайызға жеткен қазақпыз. Өз елімізде өзіміз қожайын болатын жағдайға жеттік. Біз өзіміз айтып отырған заңдарды қабылдата білуіміз керек. Егер қабылдамайтын болса, өз дінімізді саналы түрде қорғай білуіміз керек.
Жүргізуші:
– Құрметті қажылар мен мырзалар, Азаттық радиосының дөңгелек үстелі осымен аяқталды. Пікірталасқа қатысқандарыңыз үшін рақмет.
