«ҚЫРҒЫЗШЫЛ ҰСТАНЫМ»
Қырғызстандағы БАҚ маусым айындағы этникалық қақтығыс жайында хабар бергенде, екі бөлек ұстанымдарын байқатқан.
Ош пен Жалал-Абад облыстарындағы 350-ден аса адам қаза тауып, 400 мың кісі босып кеткен ұлтаралық текетірес үшін жауапкершілікті этникалық өзбектерге артып, қантөгіске себеп болды деп айыптау байқалған. Тағы бір хабарларда, оңтүстіктегі жанжалда этникалық өзбектерге қарсы зорлық-зомбылық жасалғаны туралы ештеңе айтылмады.
Осындай келеңсіз жайттар бақылаушылардың қырғыз медиасын біржақты хабар таратып, онсыз да тұрақсыз күйде тұрған оңтүстікте әсіре ұлтшылдықты насихаттады деп айыптауына негіз болды.
Бішкектегі тәуелсіз ақпарат құралдарының кеңесшісі Султан Жумагуловтың айтуынша, бірнеше тәуелсіз басылымдар, оның ішінде қырғыз тіліндегі “Алиби”, “Апта” деген тәуелсіз газеттер өз хабарларында қырғызшыл ұстаным танытты.
«Оңтүстікте этникааралық қақтығыс алдында, бұл басылымдар “Қырғызстан қырғыз халқы үшін”, “Біздің отанымыз қиындықта” деген сияқты ұрандарға толы мақалалар шығара бастады. Бұл басылымдар кейбір азшылық топтарға қарсы арандатушылық көңіл-күй қалыптастырды».
ҚАҚТЫҒЫСТАН БҰРЫН
Оштағы этникааралық қақтығыс басталмай тұрған маусымның 8-і күні, "Алиби" газеті “Біз үстемдік құра бастаған өзбектердің Манас мұрагері болуына жол береміз бе?” деген мақала жариялап, түйілген жұдырық суретін басты. Мақалада “Егер біз оларға қарсы соққы бермесек, мұндай жағдайда өзбектер бұдан да адуынды болып кететініне күмән жоқ” деп түйіндеген автор. Және онда егер Жалал-Абадтағы өзбектер қырғыздардың мазасын алғанын қоймаса, біз онда барып, өзбектерді сабасына түсіреміз деген сөздер айтылған.
Бұл жайттарды бақылаған Жумагуловтың айтуынша, “Алиби” және “Апта” басылымдары әсіре ұлтшыл бағыттағы мақалалар шығарған. Олар “не себепті қырғыздар өз елінде кедей болып отырғанда, басқа ұлттар дәулетті болып алған” деген сауалдар қойған. Немесе бұл газеттер өз оқырмандарына “неге басқа ұлттар қырғыздарды сыйламайды” деген сұрақ тастаған дейді Жумагулов.
Ұлтаралық қақтығысқа итермелейтін арандатушылықтарға толы мақалалары бар “Алиби” басылымының бүкіл елге таралымы 10 мың дана.
ҚЫРҒЫННАН СОҢ
Шілденің 13-дегі мақаласында да “Алиби”елдің оңтүстігіндегі этникалық қақтығыс үшін, атап айтпаса да, өзбектерді кінәлаған. Ол мақаладан үзінді келтірер болса, бұл соғысты бастап, қырғыздарды өлтіріп, өздерін қорғай алмай қашқан басқа ұлттарды бәріміз бірігіп сабасына түсіре аламыз делінген.
Қырғызстанның қырғыз, орыс және ағылшын тілінде хабар тарататын "24kg" мен "AkiPress" сынды ақпараттық агенттіктері оңтүстіктегі текетірестің тігісін жатқызып беруге тырысқан. Халықаралық ақпарат құралдары бұл қақтығысты “этникааралық” деп атап жатқанда, қырғызстандық агенттіктер “жаппай көтеріліс”, “маусым оқиғалары” деп бағалап, екі ұлттың этникалық қақтығысы дегенді айналып өтуге тырысты.
Қырғыз елінің оңтүстігіндегі ұлтаралық дүрдараздықтан кейінгі апталарда халықаралық баспасөз бұл оқиға кезінде этникалық өзбектер қалай кездейсоқ қамалып, полицияның нысанасына алынып, абақтыда азапталғаны жайлы жаза бастады.
Бұл тұста қырғызстандық "24kg" мен "AkiPress" агенттіктерінің Ош пен Жалал-Абадтан түскен хабарларында басты назар тек көтерілістің шығуын анықтап жатқан тергеулерге, жергілікті үкіметтік ауыс-түйістер мен аймақты қайта қалпына келтіру мәселелеріне аударылған.
Ал жергілікті халықтың тағы да көтерілістер болуы мүмкін деген үрейі туралы хабарында "24kg" агенттігі қырғызстандық адам құқын қорғаушы омбудсмен Тұрсынбек Акунның оңтүстіктегі жағдайға түсінік бере келе, халықаралық ұйымдардың көбісі Қырғызстанды оның ішінде қырғыздарды өзбектерге геноцид жасады деп айыптайды деген сөзін келтірген.
Бақылаушылардың айтуынша, мемлекеттік телеарналардың да оңтүстіктегі жағдайды бейтарап беретін хабарлары жетіспей жатты.
Оштағы өзбектердің бірі өз қауіпсіздігі үшін атын атамастан, “телехабарларды тыңдасаң, бәрі жақсы дегенге саяды. Бірақ біз бірде бір өзбектен сұқбат алғанын көрмедік” деп айтқан.
Бақылаушылар телехабарлардың тек біржақты беріліп, әрдайым өзбектердің айыпталып жатқанын айтады.
БЕЙТАРАП АҚПАРАТ БЕРУШІЛЕРДІҢ ХАЛІ
Ұлтаралық қақтығыс кезінде халықаралық ақпарат құралдары жиі сілтеме жасаған қырғызстандық құқық қорғаушы Төлеқан Исмоилованың оңтүстікте жауыздық әрекеттер болды деп айтқаны үшін кейбір қырғыздар оны сатқын деп айыптаған.
Шілде айының басында Исмойлова өзінің өміріне елде қауіп төніп тұрғандықтан шет елге кетуге мәжбүр болғанын айтты.
Сол сияқты орыс тіліндегі “Вечерный Бишкек” газетінің тілшісі Бермет Маликова да оңтүстіктегі қақтығыс туралы хабар бергенде өзін елдің патриоты болмады, қырғыз халқының жауына айналды деген сындарға ұшырағанын айтады.
Бұл тұрғыда шілде айында “Алиби” газеті Маликова сияқты журналистер өз тілін сыйламайды деп, әрекеті үшін кешірім сұрауға шақырған. Онда “дәл қазір қырғыз халқы қан жұтып отырғанда, қайғырып, қолдау күтіп отырғанда, сен неге шынайы өз көңіліңді білдірмейсің. Қазіргі уақытта ең үлкен проблема мангуртизм” делінген бұл газетте журналист Маликоваға айтылған айыптауларда.
Бақылаушылардың сөзіне қарағанда, “Вечерный Бишкек” басылымында жарияланған хабарлар өзбектерді жақтамаған. Тек этникалық өзбектермен күн сайын сұқбат өткізіп, олардың қиын жағдайын сөз қыла берген.
Ал ондаған мың этникалық өзбек босып барған қырғыз-өзбек шекарасындағы босқын өзбектер лагерінен ешқандай хабар болмаған.
