Көшедегі төбелес кезінде жасөспірім жігітті пышақтап өлтірген Біләл сәуірдің 16-сы күні дарға асылуы тиіс болған. Біләлдің өлім жазасы Иранның солтүстігіндегі Мазандаран қаласында, қаза тапқан бозбаланың туыстарының, жергілікті жұрттың көз алдында орындалғалы жатқан.
БАЛАЛДАН БАСТАЛҒАН ҚҰБЫЛЫС
Соңғы сәтте мерт болған баланың анасы қылмыскердің мойнындағы қыл арқанды шешіп, оны кешіргенін білдірді. Дарға асылғалы тұрған жерінен тірі қалған Біләлдің аянышты хикаясы БАҚ пен әлеуметтік желілер арқылы әлемге тарап кеткен еді.
Осыдан кейін Иранда өлім жазасына кесілген қылмыскерге құныкердің кешірім беруі көбейді. Бұл - өлім жазасын қолдайтын Иран билігінің саясатына қайшы келетін құбылыс. Реформашыл «Shargh» басылымының жазуынша, тек өткен аптаның өзінде өлім жазасына кесілген тоғыз адамға жәбірленуші жақ кешірім берген.
Бақылаушылар «бұған әдейі ұйымдастырылған науқанның да әсері бар» дейді. Оның сыртында, ақшаның да аз рөл ойнамайтыны байқалады. Әртістер, танымал теледидар жүргізушілері, құқық қорғаушылар «өлім жазасына кесілген жандарды кешірейік» деген насихат науқанын жүргізіп жатыр.
Біләлге келсек, танымал тележүргізуші Адель Фердоусипоур миллиондаған көрермен алдында сөйлеп, оған рақымшылық жасауды өтінген еді.
«КЕШІРІМ БИЗНЕСІ»
Бірақ белгілі ирандық адвокат, өлім жазасына кесілген біраз адамға қорғаушы болған Абдолсамад Хорамшахи БАҚ «рақымшылық науқаны» деп атаған құбылыстың «бизнеске айналғанын» айтады.
Ислам заңына сай, Иранда өлім жазасына кесілген қылмыскердің отбасы жәбірленушінің жақындарына ақы төлеп, туысының басын өлімнен босатып алуына болады. «Қанға-қан» төлемінің ресми курсы - 150 миллион томан (шамамен 50 мың доллар), бірақ әдетте «өмір құны» бұдан асып кетіп жатады.
Ақпараттарға қарағанда, Біләлдің отбасы құныкер тарапқа 300 миллион томан берген. Осы айдың басында fararu.com сайтына сұхбат берген Хорамшахи «Маған жеткен деректер бойынша, қысастағы (шариғатқа сай төлем жасау – ред.) бітімнің көбі құныкерге өте көп ақша төлеумен бітеді» дейді.
Тегеранда қызмет ететін адвокат «Баспасөз жұртты кешірімін сатуға итермелемеуі керек» дейді.
Сәуір айында Иранның бас прокуроры Голам Хоссейн Мохсени Эджеи «бір жыл ішінде (2013 жылғы наурыздан – 2014 жылдың наурызына дейін) өлім жазасына кесілген 358 адамның құн төлеу арқылы аман қалғанын» айтты.
Иранның Норвегияда орналасқан құқық қорғаушы ұйымының баспасөз-хатшысы Махмуд Амири Могадам «Ақша алып кешірім жасағандардың қанша екені белгісіз. Бірақ кейбір ирандықтар кешірім жасау арқылы адамшылығын сақтауды мақсат тұтады. Мемлекет өлім жазасын қанша жерден тықпаласа да, халық мәдениеті – рақымшылық жасау дәстүрі оған қарсы шыға бастады. Ирандағы осы шараны бастаған азаматтық қоғам өкілдері мен өлім жазасын айыптайтын топтарды құрметтеуге тиіспіз» дейді.
«ИРАННЫҢ АДАМГЕРШІЛІК КЕЛБЕТІ»
Өлім жазасына қарсы құрылған топтың бірі – «Ирандағы өлім жазасын біртіндеп тоқтату» («Step By Step To Stop The Death Penalty In Iran») ұйымы. Оны елдегі зиялылар мен құқық қорғаушылар құрған. Араларында Тегеран университетінің бұрынғы ректоры Мохаммад Малеки де бар.
Малеки Азаттыққа «Иранда өлім жазасына қарсылар мен рақымшылық жасауды қолдайтындар көбейіп келе жатқанын» айтты. Ол туысқанын өлтірген адамды жазаламай, ақшасын алып, кешірім берген адамдардың әрекетін құптайды. Одан бөлек, қылмыскерді аяғаннан ғана кешірім жасаған отбасылардың бар екенін айтады.
Малеки Тегераннан телефон арқылы берген сұхбатында «Рақымшылықтың жаппай әдетке айналуы үшін уақыт керек. Адамдар қайғының орнын ақша толтыра алмайтынын, көңіл жарасын тек аяушылық, рақымшылық емдеп жазатынын біртіндеп түсінер» дейді.
Малекидің айтуынша, «Иран мемлекеттік органдары қылмыскерді көпшілік алдында өліммен жазалау тәсілінен бас тартпай отыр». Ол «Билік тек зорлық-зомбылық пен өлтіруді ғана біледі» дейді.
Иран астанасындағы бір журналист «Үкіметке рақымшылық жасаудың тиімді екенін, солайша әлемге Иранның адамгершілікке толы келбеті көрінетінін» айтты.
Бірақ зорлық-зомбылықтың Иран қоғамына тамыр жайғаны соншалық, қатыгез «дәстүрлер» өзгергенше көп заман өтер деп қорқатындар да бар. Ирандағы адам құқықтарын құжаттау орталығының (Human Rights Documentation Center) мәліметі бойынша, 2013 жылы 665 адам өлім жазасына кесілген.
Университет профессоры, әлеуметтанушы Мостафа Эглима «кешірім жасаушылар тым көбейіп кете қоймайды» дейді. Ол «Баласын өлтірген адамды кешіру кез келген адамның қолынан келе бермейді» дейді.
(Голназ Эсфандияридың мақаласын ағылшын тілінен аударған – Динара Әлімжан)
