Әуе рейстерінің кешігуінен сенат депутаты Динар Нөкетаева да зардап шеккен.
– 20 шілдеде Air Astana рейсімен Нұр-Сұлтаннан Алматыға ұшпақ болып, бір жүктің құжаттары сәйкес келмей, 2 сағат күттік. Ақыр соңында жүкті ұшақтан түсірген соң ғана қозғалдық. Қайтар жолда бір жолаушы бағытын шатастырып, рейсті 1 сағат күттік. Бұл екеуінде де қауіпсіздік үшін күтуге тура келді. Кешірімді жағдай шығар, бірақ уақыт та маңызды. Кейде жиналысқа, конференцияға уақтылы жетуіміз керек болады. Сондай кезде рейстің себепсіз кешігуі ақталмайды. Әрине, қауіпсіздіктен кейінгі талаптарды да жоғары қою керек. Бұрын компаниялар кешіккені үшін кешірім сұрап, өтемі ретінде суын, шайын ұсынушы еді. Бірақ қазір ондай сирек болады, – дейді депутат.
Қазақстан Авиация әкімшілігіндегі тасымалдау департаментінің директоры Нұржан Малаевтың айтуынша, шілденің басынан бері азаматтардан әуе компанияларының қызметіне байланысты 130-дан астам шағым түскен.
– Оның көбі өткен демалыста (16-17 шілде – ред.) түсті. Air Astana және FlyArystan компанияларының рейстері кешігіп, жолаушыларға тиісті қызметтер көрсетілмеген, – дейді ол.
Air Astana әуе компаниясы баспасөз қызметінің хабарлауынша, маусым айында түрлі бағыт бойынша ұшқан 2921 рейстің 374-і бір сағаттан артық уақытқа кешіккен. 1-20 шілде аралығында 1930 рейстің 299-ы бір сағаттан артық уақытқа кешіккен.
Компания баспасөз қызметі мұның көптеген себебі барын айтып, ауа райының құбылуынан бастап әуежайдағы жөндеу жұмыстарына дейін сан түрлі мәселені атады.
– 1-20 шілде аралығында Air Astana рейстерінің жиі кешігуіне мынадай жағдайлар әсер етті: Шымкент әуежайында ілеспе желдің кесірінен ұшу-қону жолағы жабылып, қонуға шектеу қойылды; Алматы әуежайында ұшаққа қызмет көрсететін адамдар мен жабдықтың жетіспеуіне байланысты рейстер кешікті; елорда әуежайында басталған жөндеу жұмыстары ішкі және халықаралық рейстердің кешігуіне кесірін тигізді; Франкфурт, Лондон, Амстердам сияқты халықаралық әуежайлардан ұшатын рейстердің кешігуіне ұшаққа жерде қызмет көрсететін қызметшілердің жетіспеушілігі әсер етті, – деп жауап берді Air Astana-ның баспасөз қызметі.
Азаттық FlyArystan компаниясынан әуе рейстерінің жиі кешігуіне себебін сұрап, ресми хат жолады. Алайда мақала шыққанға дейін компаниядан жауап келмеді.
Авиация әкімшілігі өкілі Нұржан Малаев Scat әуе компаниясының қызмет сапасына байланысты шағымдар да түсіп жатқанын айтады. Осы компанияның қызметіне жүгінген Петропавл тұрғыны Айгүл Сүлейменованың әуе рейсі 14 сағатқа шегерілген. Ол бір және жеті жасар екі баласымен бірге Scat компаниясы ұшағымен Нұр-Сұлтаннан Петропавлға ұшпақ болған. 19 шілде сағат 18:10-ға белгіленген рейс 20 шілде 8:20-ға ауысқан.
– Рейс уақытының өзгергенін әуежайға барғанда білдім. Әуежайдағы Scat қызметкерлеріне барып, ұшақтың неге кешіктірілгенін сұрап едім, бұл жағдайдан хабарсыз болып шықты. Олар телефонмен сұрастырып, ұшақтың техникалық жағдайына байланысты уақыты ауысқанын айтты. Екі баламен астананың ортасынан әуежайға жету үшін таксиге 2700 теңге төледім. Қайтар жолға да сонша төледім. Сонша шығынға баттым, неге алдын ала ескертілмеді десем, бәріне хат келуі керек деді. Маған әуе компаниясынан ешқандай хат келген жоқ, – дейді Айгүл Сүлейменова.
Ол әуе компаниясының электрон поштасына "бір және жеті жасар баласы барын, таңертеңгі сағат 8:20-ға дейін баратын жері жоғын" айтып хат жолдаған.
– Рейс кешіккен жағдайда сусын, ыстық тамақ, қонақүй беруі керек еді ғой. Оның бір де біреуі көрсетілмеді. Біздің ұшақ 2-3 сағат емес, 14 сағат кешігіп ұшады. Call-орталығына хабарластым, алмады, Instagram парақшасына, поштасына жаздым. Ешбірінен жауап келмеді. Ұлымның мазасы қашты, жылады, стресс алды, оған ұшаққа мінесің деп үміттендіріп қойып едім. Ұшақтың таңертеңгі сағат 8:20-да ұшатынына да күмәндандым, билетін қайтардым. Абырой болғанда пойызға билет шығып, үйге жетіп алдық. Ал Scat-қа жазған шағымыма әлі жауап келмеді, – дейді Петропавл тұрғыны Айгүл Сүлейменова.
Scat әуе компаниясының биыл қаңтардан бері түрлі бағытқа ұшқан рейстерінің 25 пайызы кешіккен. Компанияның баспасөз қызметі рейстердің кешігуіне себеп деп түрлі факторды тізіп берген.
"Зақымданған ұшақтарға қосымша техникалық қызмет қажет болған кезде жолаушылардың қауіпсіздігі үшін ұшу уақытын шегеруге тура келеді. Әуежайлардағы жөндеу жұмыстарына байланысты да рейс уақыты жиі өзгереді" деп жауап берді Scat компаниясының баспасөз қызметі.
ӘУЕЖАЙ НЕ ДЕЙДІ?
Екі компания да әуежайдағы жөндеу жұмыстарына сілтеген соң, Алматы әуежайынан айтылған уәждің қаншалық орынды екенін сұрадық. Әуежай Азаттық сауалына жауап бермеді.
Осы сұрақты Нұр-Сұлтан әуежайына да қойып көрдік. Маусым айында астанадағы әуежайдың ұшу-қону жолағы 15 шілде мен 8 тамыз аралығында жөнделетіні хабарланған. Бірақ әуежай басшысының өндіріс жөніндегі орынбасары Ерғазы Жолдасов әуе компанияларына жөндеу жұмыстары туралы дер кезінде ескертілгенін айтады.
– Ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жөндеу жұмыстары жыл сайын жүргізіледі. Мұндай шешімді әуежай биыл ақпанда қабылдады, Жұмыс кестесі туралы ақпарат әуе компанияларына уақтылы хабарланды. Олар әуежайдан алынған хабарлама негізінде рейстер кестесіне өзгерістер енгізуі керек, – делінген Азаттыққа әуежайдың баспасөз қызметі жіберген жауабында.
Халықаралық азаматтық авиация ұйымының орталық хатшылығында жұмыс істеген, авиация саласының сарапшысы Абыл Кекілбаев әуе компанияларының рейстің жиі кешігуіне әуежайды кінәлауы орынсыз екенін айтады.
– Ереже бойынша жөндеу жұмыстарының уақыты алдын ала хабарланады, компаниялар рейстерін соған сай реттеуі керек еді. Әуежайды да түсінуге болады, күн ысығанын пайдаланып қалғысы келген болар. Өйткені асфальтты өндеу үшін ауа температурасының жоғары болуы маңызды, сол үшін көбі жөндеу жұмыстарын жазға жоспарлайды, – дейді сарапшы.
Авиация әкімшілігі өкілі Нұржан Малаевтың айтуынша, әуе компаниялары рейс кешіккені үшін жауапқа тартылмайды, тек кешіккен жағдайда жолаушыларға тиісті қызметтер көрсетілмесе ғана айыппұл салынады.
– "Әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" заңның 86-бабына сәйкес, егер рейс екі сағаттан астам уақыт кешіксе, жолаушыларға салқындатылған су берілуі керек. Төрт сағат кешіксе, ыстық тамақ берілуі тиіс. Түнде алты сағатқа немесе күндіз сегіз сағат кешіксе қонақүйден орын берілуі керек. Егер әуе компаниялары заңда бекітілген осы қызметтерді көрсетпесе, "Әкімшілік құқық бұзушылық" кодексінің 567-бабына сәйкес айыппұл салынады. Айыппұлдың мөлшері – 200 АЕК (612,6 мың теңге), – дейді Нұржан Малаев.
Малаевтың сөзінше, егер рейс әуе компаниясының кесірінен кешіксе, кешіккен әр сағаты үшін жолаушы билет құнының 3% мөлшерінде өтемақы талап ете алады. Мысалы, 2 сағат кешіксе, билеттің 6% мөлшерінде өтемақы төлеуі керек. Егер рейс уақыты ауа райының кесірінен шегерілсе, онда өтемақы төленбейді.
Оның хабарлауынша, былтыр жолаушыларына заңда көрсетілген қызметтерді көрсетпегені үшін қазақстандық үш компанияға айыппұл салынған. Ал шілдедегі жаппай кешігуге байланысты жақында Air Astana компаниясына 1000 АЕК (3 миллион теңге) айыппұл салынды. Қазақстанның азаматтық авиация комитеті жүргізген зерттеу компанияның 16 шілдеге жоспарланған Алматы-Мале әуе рейсінің 15 сағатқа кешіккенін, жолаушыларға осындай жағдайда көрсетілуі тиіс қызметтер ұсынылмағанын анықтаған.
"Жолаушыларға "Әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" заңның 86-бабының 1-бөлігінде қарастырылған қызметтер, атап айтқанда қонақ үйде тұру қызметі ұсынылмаған" делінген комитет хабарламасында.
Авиация әкімшілігінің тасымалдау департаментін басқаратын Нұржан Малаев мұндайда жолаушылар өз құқығын қорғауы тиіс екенін айтады.
– Әуе компаниялары міндетін атқармаса, бірінші олардың ресми поштасына шағым түсіріп, олардың жауабымен келіспесеңіз, шағымды Қазақстанның авиация әкімшілігіне жолдаңыз, – дейді Малаев.
Сенат депутаты Динар Нөкетаева да шағым көп болса, қызмет сапасы да жақсарады деп санайды.
– Өзім де арыз-шағым жазып жүргенді жек көремін. Ол көп уақытыңды алады. Сондықтан жолаушылардың шағымын есту үшін "Электрон үкімет" порталын қолдану керек. Ол жерде бәрі ашық. Халық соған үйреніп келе жатыр. Қанша дегенмен, ұлттық әуе компаниясы да үкіметке бағынуы керек. Сонда әуе компаниясының қызметіне көңілі толмағандардың шағымы тиісті органға тез жетеді, – деп жауап берді депутат.
ҰШАҚ САНЫН КӨБЕЙТУ МӘСЕЛЕНІ ШЕШЕ МЕ?
Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің дерегінше, қазір Қазақстан әуе кеңістігінде 75 ұшақ жолаушы тасымалдайды. 2022 жылдың бірінші жартысында ұшақ қызметін пайдаланған жолаушы саны былтырғы осындай кезеңмен салыстырғанда 10 пайызға артып, 4,6 миллионға жеткен. Министрлік осының шешімі ретінде әуе компаниялары жыл аяғына дейін жалпы сыйымдылығы 2,5 мың орын болатын 14 жолаушы ұшағы сатып алынатынын мәлімдеді. Оның тоғызын SCAT, үшеуін FlyArystan, екеуін Air Astana алмақ.
Авиация сарапшысы Абыл Кекілбаев министрліктің бұл шешімі асығыс қабылданғанын, нарыққа талдау жасалмағанын, ұшақ жетіспеушілігі мен қазіргі жағдайдың арасындағы байланыс сарапталмағанын айтады.
– Кейінгі кезде жолаушылардың компанияларға наразылығының көбеюі, нарықтағы жағдайдың күрделенуі тек жолаушылар ағынына байланысты емес. Жаңа ұшақтар сатып алу туралы әңгіме екі-үш жыл бұрын да талқыланған. Мұндай мәселе шынымен бар шығар, бірақ бұл – компаниялармен алдын ала келісілген шешім. Ал комитет қазіргі жағдайды дербес жіті зерттеген жоқ. Жақында олар елдегі әуе билеттерінің бағасын Еуропа елдеріндегі бағамен салыстырып, ресми ақпарат ретінде таратты. Байқасаңыз, талдауда баланс сақталмаған, сапасыз әзірленген. Себебі бұл – комитеттің емес, әуе компанияларының маркетинг бөлімінің талдауына көбірек ұқсайды. Жаңа ұшақтар сатып алу шешімі де соған ұқсас жағдай. Ал қазіргі жағдай әсер еткен негізгі факторлар: жанармай бағасының өсуі, Ресей мен Украина соғысы, санкциялар кесірінен лицензиялық шектеу, экономика рецессиясы, елдегі әуе айлақтарының жағдайы және тағы басқа, – дейді сарапшы.
Кекілбаев тағы бір себеп ретінде әуе компанияларының заң алдындағы жауапкершілігінің әлсіздігіне сілтейді. Оның сөзінше, әуе компаниялары әуе саласындағы заңнамаларды әзірлеуге белсене қатысып, өз мүддесін шегелеп, сол арқылы нарыққа "монополия" орнатып алған.
– Министр кеңесшісі болған кезімде (өз айтуынша, 2017-2019 жылдары Инвестциялар және даму министрінің кеңесшісі болған – ред.) депутаттар лоукостер моделін ұсынып жатты. Сол кезде де заң жобасын Air Astana-мен бірігіп әзірледі. Басында депутаттар жақсы ұсыныстар айтқан болды, бірақ соңында бәрібір бір компанияның мүддесі қорғалды. Салдарынан заң жолаушы құқығынан бұрын алдымен ұлттық әуе компаниясының мүддесін қорғайтын болды. Ал қазір лоукостер деген жай сөз болып қалды, билет құны басқалардан кем емес, – дейді ол.
Сенатта азаматтық авиация саласындағы мәселелерді айтып жүрген депутат Динар Нөкетаева да елдің әуе кеңістігіндегі жолаушы тасымалы нарығында бәсекелестік жоқ екенімен келісіп отыр.
– Қазақстанда бұл нарықта бәсекелестік болмаған соң Air Astana монополист компанияға айналды. Өткенде ғана президент Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметке елде әуе компанияларын көбейтуді тапсырған. Сонда мұндай мәселелер болмас еді, бәсеке артқанда ғана сапа жақсарады. Дегенмен елдегі басқа әуе компанияларымен салыстырсақ, Air Astana компаниясының қызмет көрсету сапасы жақсы. Бірақ кейінгі кезде рейстерінің кешігуі көбейгенін мойындау керек. Ал елдегі бюджеттік компанияның мақсаты "халықтың қалтасын қағу" болып кетті, – дейді депутат.
ПІКІРЛЕР